Eurozona duhet të reformohet ose të vdesë
Shkruan: Kenneth Rogoff
Me zgjedhjen e një presidenti centrist, mbështetës të reformave në Francë dhe rizgjedhja gjithnjë e më e mundur e kancelares gjermane, Angela Merkel, shtrohet pyetja, a mund të themi se ka shpresë për projektin e ngecur të valutës së përbashkët në Evropë? Ndoshta, por një dekadë tjetër e rritjes së ngadalshme, e nënvizuar nga ngërçet periodike në lidhje me borxhet, ende duket më e mundshme. Me një veprim të vendosur kah unioni fiskal dhe bankar, gjërat do të mund të ishin shumë më mirë. Por, në mungesë të politikave për forcimin e stabilitetit dhe qëndrueshmërisë, gjasat për një kolaps eventual janë shumë më të mëdha
Zgjedhja e Macron-it është një ngjarje eminente
Është e vërtetë se, në aspektin afatshkurtër, ka më shumë arsye për optimizëm. Gjatë vitit të kaluar, Eurozona ishte duke shijuar një rimëkëmbje të qëndrueshme ciklike, duke i tejkaluar pritjet më shumë se çdo ekonomi tjetër e përparuar. Dhe, mos gaboni: zgjedhja e presidentit Emmanuel Macron është një ngjarje eminente, që i rritë shpresat që Franca do t'i japë energji të re ekonomisë së saj, mjaftueshëm sa për t'u bërë partner i plotë dhe i barabartë i Gjermanisë në qeverisje në Eurozonë. Macron dhe ekipi i tij ekonomik janë plot me ide premtuese dhe ai do ta ketë një shumicë të madhe në Asamblenë kombëtare për t'i implementuar ato ide. Edhe në Spanjë reformat ekonomike janë duke rezultuar me një rritje më të fortë afatgjatë. Por, gjendja e përgjithshme nuk është e mirë. Greqia mezi është duke shënuar rritje, pasi që përjetoi njërin prej recesioneve më të këqija në histori edhe pse ata që për këtë i fajësojnë masat kursyese të Gjermanisë, nuk i kanë shikuar mirë të dhënat: falë inkurajimit nga ekonomistët majtistë amerikanë, Greqia pati thuajse pakon më të butë të dorëzanisë në historinë moderne. Italia ka pasur një sukses shumë më të madh sesa Greqia, por ky është një kompliment me bisht, të ardhurat reale në fakt janë më të ulëta sesa një dekadë më parë. Për Evropën Jugore si tërësi, valuta e përbashkët është treguar të jetë kafaz i artë, duke imponuar një korrektësi më të madhe fiskale dhe monetare, por duke larguar normën e këmbimit si jastëk absorbues ndaj tronditjeve të papritura. Në fakt, një pjesë e arsyes pse na ka ndihmuar edhe ekonomia britanike, që nga referendumi i vitit të kaluar, ka të bëjë me rënien e madhe të funtit, duke rritur aftësinë konkurruese. Britania e Madhe, natyrisht, ishte përcaktuar që më parë për ta ruajtur valutën e vet. Tani shihet qartë se euroja nuk ishte i domosdoshëm për të pasur sukses në BE dhe, në vend të kësaj, ai është dëshmuar si një pengesë e madhe, sikur që kishin parashikuar shumë ekonomistë. Eurokratët ka kohë që e kanë krahasuar integrimin evropian me ngasjen e biçikletës: duhet të vazhdosh përpara që të mos rrëzohesh. Nëse është kështu, miratimi tepër i hershëm i valutës së përbashkët mund të krahasohet si një kthesë nëpër çimento ente të lagët. Është ironike që, deri më tani, arsyeja kryesore pse adoptimi i euros ishte aq i popullarizuar në Evropën Jugore, ishte se gjatë viteve 1980 dhe 1990, njerëzit e rëndomtë donin një stabilitet të çmimeve, të cilin gjermanët e gëzonin me markën e tyre. Por, derisa euroja ishte shoqëruar nga një rënie e gjerë e Eurozonës në inflacion, shumica e vendeve tjera ia dolën që ta ulnin inflacionin edhe pa të. Një rëndësi shumë më të madhe sesa arritja e stabilitetit të çmimeve, kishte paraqitja e bankave moderne të pavarura qendrore, një element që ndihmoi në zvogëlimin dramatik të niveleve të inflacionit në botë. Megjithatë, pak vende, sikur Venezuela, ende kanë rritje treshifrore të çmimeve, por ato tani janë të rralla. Ka shumë të ngjarë që, sikur në vend të bashkimit në euro, Italia dhe Spanja thjesht t'iu kishin dhënë bankave të tyre qendrore më shumë autonomi, edhe ato do ta kishin një inflacion më të vogël tani. Sikur vendet e Evropës Jugore t'i kishin mbajtur valutat e tyre, ato mund të mos kishin sharruar kaq thellë në borxhe dhe do ta kishin mundësinë e pjesshme të shpëtimit me anë të inflacionit.
Besimi i investitorëve
Pyetja që shtrohet tani është si të nxirret BE-ja nga çimentoja e lagët. Edhe pse shumë politikanë evropianë ngurrojnë ta pranojnë, status quoja me gjasë nuk është e qëndrueshme. Duhet të ketë ose një integrim më të madh fiskal, apo një ndarje kaotike. Është naive të mendohet se në të ardhmen euroja nuk do të ballafaqohet me strese tjera të jetës reale gjatë periudhës prej 5-10 vjetësh, në mos më herët. Nëse status-quo del të jetë i paqëndrueshëm, atëherë shtrohet pyetja pse tregjet janë kaq të qeta? Ndoshta kjo ka të bëjë me besimin e investitorëve se janë duke ardhur dorëzanitë e shpejta, edhe pse shumë politikanë gjermanë kanë protestuar kundër kësaj. Blerja e borxheve të vendeve periferike nga ana e Bankës Qendrore Evropiane tanimë paraqet një subvencion implicit dhe diskutimet rreth eurobonove janë duke u intensifikuar pas fitores së Macron-it. Apo ndoshta investitorët janë duke vlerësuar se Jugu ka sharruar tepër në çimento, që të mund të nxirret. Gjermania do të vazhdojë me shtrydhjen e buxheteve të tyre me qëllim që të sigurohet se do të paguhen bankat. Sido që të jetë, liderët e Eurozonës do të bënim mirë sikur të vepronin tani, sesa të presin momentin tjetër të së vërtetës të valutës së përbashkët. Se sa do të zgjasë optimizmi, mund të vendosin Macron dhe Merkel.
(Kenneth Rogoff është profesor i ekonomisë dhe politikës publike në Universitetin e Harvardit)
Ky shkrim është shkruar ekskluzivisht për PROJECT SYNDICATE, pjesë e së cilës është gazeta "Kosova Sot"
(Kosova Sot)
