Ekonomia globale feston!

Shkruan: DESMOND LACHMAN

Në fund të vitit 2008, në një takim me akademikët në Shkollën londineze të ekonomisë, mbretëresha Elizabeth II pyeti pse, sikur që duket, askush nuk e kishte parashikuar krizën më të keqe financiare në botë, që nga mbarimi i luftës. I ashtuquajturi Recesion i Madh, i cili filloi në fund të vitit 2008 dhe zgjati deri në mes të vitit 2009, ishte shkaktuar nga kolapsi i papritur i çmimeve tepër të larta të shtëpive dhe aseteve tjera - diçka që ishte evidente në retrospektivë por që, përkundër kësaj, askush nuk dukej ta kishte parë të vinte. A jemi duke e bërë edhe ne të njëjtin gabim? Sipas të gjitha gjasave, po. Është e vërtetë se ekonomia amerikane është në gjendje të mirë dhe ekonomitë me zhvillim të hovshëm janë duke e marrë veten. Por, çmimet globale të aseteve edhe një herë janë duke u rritur mbi vlerat e tyre themelore - me fjalë të tjera, ato janë në flluskë. Duke pasur parasysh heshtjen virtuale në mesin e ekonomistëve rreth rrezikut që del nga kjo, shtrohet pyetja se, për një a dy vjet, pasi që këto flluska të shpërthejnë, a do ta bëjë mbretëresha të njëjtën pyetje.

Politika monetare

Kjo heshtje është befasuese kur kihet parasysh se sa përfshirëse janë flluskat sot, krahasuar me dhjetë vjet më parë. Në ndërkohë, në vitin 2008 flluskat kryesisht ishin të kufizuara në tregjet amerikane të shtëpive dhe të kredive, derisa tani ato gjenden thuajse në çdo kënd të ekonomisë botërore. Sikur që tërhoqi vërejtjen ish- kryesuesi i Bankës qendrore amerikane, Alan Greenspan, vitet e një politike monetare jo-ortodokse nga bankat kryesore qendrore në botë, kanë krijuar një flluskë globale të bonove qeveritare, ku normat afatgjata të interesit kanë rënë në nivele të ulëta, historike. Ai ka mundur të shtojë se kjo flluskë zor se mund të thuhet të jetë kufizuar në tregun e bonove sovrane. Në fakt, vlerat e aksioneve janë në nivel të lartë, në atë nivel i cili ishte arritur vetëm tri herë gjatë shekullit të kaluar. Në të njëjtën kohë, flluskat e shtëpive janë tepër evidente në vendet si Australia, Britania, Kanadaja dhe Kina, derisa normat e interesit kanë rënë në nivele të ulëta historike. Një arsye për frikën se, këto flluska, së shpejti mund të fillojnë të shpërthejnë, është se vitet e normave të ulëta të interesit dhe lakmia e bankave qendrore për të blerë bono qeveritare, tani duket se i janë ofruar fundit. Banka qendrore tanimë ka filluar me ngritjen e normave të interesit dhe ka publikuar një orar për zvogëlimin e sasisë enorme të sigurimeve qeveritare që i posedon. Në të njëjtën kohë, në një kohë kur rimëkëmbjet ekonomike evropiane dhe japoneze janë duke e marrë hapin, si Banka qendrore evropiane, po ashtu edhe Banka e Japonisë, bëjnë me dije se, shumë shpejt, mund ta ndjekin Bankën qendrore të SHBA-së në shtrëngimin e politikës monetare, duke ngritur nivelet. Arsyet e tjera për të pasur frikë se flluskat mund të fillojnë së shpejti që të pëlcasin, janë linjat e gabimit në disa prej ekonomive të mëdha. Italia ka një problem serioz të borxhit publik, si dhe një sistem të lodhtë bankar. Brazili është duke u ballafaquar me trazira politike, derisa financat e tij publike janë në një rrugë të paqëndrueshme. Kina ka një flluskë të shtëpive dhe të tregut të kredive, e cila është më e madhe sesa ajo e SHBA-së, në fillim të këtij shekulli. Dhe, sikur Brazili, po ashtu edhe Italia, do të mbajnë zgjedhje të kontestueshme parlamentare vitin e ardhshëm. Kjo, pa përmendur dislokimin ekonomik, i cili mund të paraqitet nga përfundimi i NAFTA-s (Marrëveshjes së lirë tregtare të Amerikës veriore), apo nga theksimi i tendencave tjera proteksioniste, qoftë nga SHBA-ja, apo nga ndonjë vend tjetër i madh. Këtu nuk përmendëm as rrezikun që, ngjarjet në gadishullin korean të dalin jashtë kontrollit.

Sistemi financiar amerikan

 Politikëbërësit ekonomikë duket se e kanë bindur veten me një ndjenjë false të sigurisë, duke iu besuar rregullave më strikte ekonomike të bankave, të aplikuara pas kolapsit të "Lehman Brothers" në vitin 2008. Duket se ata kanë mbyllur njërin sy ndaj rolit dominues të të ashtuquajturave bankave nën hije (fondeve të kufizuara, fondeve të ekuiteteve private, fondeve të mëdha të tregjeve të punës dhe fondeve pensionale), që luajnë në sistemin financiar amerikan. Për dallim nga bankat që ishin mbuluar nga rregullat "DoddFrank", këto institucione nuk janë fort të rregulluara, por sikur që mësuam nga dhembjet e vitit 1998, kur fondit të limituar "Long-Term Capital Management" duhej t'i ofrohej dorëzania, janë subjekt i grumbullimit të depozitave, sikurse edhe bankat. Tani është vonë që politikëbërësit të bëjnë diçka për parandalimin e formimit të flluskave. Mirëpo, nuk është tepër herët që ata të fillojnë të mendojnë se si të reagojnë ashtu që të na çlirojnë nga ciklet e ngritjeve dhe rënieve, të cilat duket se i përjetojmë çdo dhjetë vjet. Ata, për shembull, mund ta krijojnë një program i cili çdo qytetari do t'ia jepte nga një grant me të holla, që ta shpenzojë në diskreti, ato që Milton Friedman i quante "paratë helikopter". Por, mbetet e paqartë se a mundet, kësaj radhe, ekonomia më e madhe në botë ta marrë rolin udhëheqës. Planet tatimore të administratës Trump rrezikojnë tej-ngrohjen e tregjeve edhe më shumë, duke kufizuar aftësinë e qeverisë për të reaguar pas paraqitjes së flluskave. Kjo e rrit rrezikun që, pasi flluskat të shpërthejnë, përsëri do të duhet të mbështetemi te normat artificialisht të ulëta të interesit, të cilat përsëri do ta përgatisin terrenin për një cikël të ngritjes dhe rënies.

(Desmond Lachman është bashkëpunëtor i Institutit "American Enterprise")

(Kosova Sot)