Një multilateralizëm i fragmentuar

Një multilateralizëm i fragmentuar
  • 12 September 2018 - 08:14
Shkruan: KEMAL DERVISH

Midis sulmeve të vazhdueshme nga presidenti i SHBA-së, Donald Trump, ka filluar beteja për të ardhmen e multilateralizmit. Kërkesat e mëparshme për reforma pragmatike janë përshkallëzuar në presion për transformimin me shumicë - ose edhe shkatërrimin total - të kornizës globale të institucioneve multilaterale. Trump duket se preferon një "sistem" në të cilin marrëveshjet dypalëshe zëvendësojnë rendin multilateral të bazuar në rregulla. Ndërsa SHBA-ja është ende vendi me ekonominë më të përparuar në botë (dhe një nga më të mëdhatë në terma të çmimeve të tregut), ai beson se Amerika mund të marrë "marrëveshjen" më të mirë duke negociuar vetëm, pa lidhje me rregullat ndërkombëtare - një pikëpamje që shtrihet edhe në çështjet ushtarake. Edhe pse multilateralizmi kishte bërë përparim substancial që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, kishte nevojë për reforma të vazhdueshme, për shkak të ndryshimeve në strukturën e ekonomisë botërore. Deri në fund të viteve 1990, ekonomitë në tregjet në zhvillim ishin rritur në madhësi dhe pjesën e tregut, duke ua kaluar vendeve "Quad" (SHBA, Kanada, Bashkim Evropian dhe Japonia), e cila kishte dominuar Marrëveshjen e Përgjithshme mbi Tarifat dhe Tregtinë dhe pasardhësin e GATT, Organizatën Botërore të Tregtisë. Një ndryshim i ngjashëm në "peshën ekonomike" preku Fondin Monetar Ndërkombëtar dhe Bankën Botërore. Në zemër të këtij ndryshimi ishte rritja spektakulare e Kinës. Në rastin e OBT-së, numri më i madh i vendeve në zhvillim që ishin bashkuar gjithashtu bënë përshtatjen e nevojshme. Paaftësia për ta përfunduar raundin e bisedimeve të Dohas, pas 14 vjet bisedimesh, ishte një simptomë e problemit. Në vitin 2010 u shfaq një sistem në të cilin negociatat mega-rajonale të tregtisë - më të rëndësishmet, ato për Partneritetin Trans-Pacific dhe Partneritetin Trans-Atlantik të Tregtisë dhe Investimeve (dhe negociatat e tjera "minilaterale"), u zhvilluan jashtë kornizës së OBT-së.

Refuzimi i "ligjit të xhunglës"
Sulmet e Trumpit, që vijnë pas dështimit të raundit të Dohës, mund të çojnë deri në fund të një OBT-je funksionale. Por, debati rreth fatit të OBT-së është pjesë e një diskutimi më të gjerë në lidhje me multilateralizmin, që përfshin Kombet e Bashkuara, G20- tën dhe FMN-në. Duke rrezikuar një thjeshtësim të tepërt, mund të themi se tri "sisteme" alternative duket të jenë të mundshme. Alternativa e parë është një sistem i dominuar nga marrëveshjet dypalëshe, në të cilat mungojnë rregullat ndërkombëtare dhe të drejtën ndërkombëtare. Kjo do të zbatohej jo vetëm për tregtinë, por edhe për shumë çështje "pas kufijve" që janë bërë pjesë e negociatave tregtare. Kjo gjithashtu do të minimizojë rolet e FMN-së dhe Bordit të Stabilitetit Financiar dhe do të përfundojë përpjekjet multilaterale të udhëhequra nga G20 për të parandaluar një garë në fund të strategjive të optimizimit të taksave të korporatave. Në formën e tij ekstreme, ky vizion bëhet i tillë, ku mbizotëron "ligji i xhunglës". Alternativa e dytë është sistemi aktual, në të cilin vendet përdorin multilateralizmin global për të zbatuar rregullat e përbashkëta. Ky sistem përfshin shumë organizata rajonale; në krye të sistemit, megjithatë, gjenden institucione ndërkombëtare multilaterale si FMN-ja, Banka Botërore dhe OBT-ja, me qëllim të formulimit të rregullave dhe standardeve globale. Së fundi, mund të parashikohet një sistem në të cilin përpjekja për të vendosur rregulla globale është e braktisur, por grupimet rajonale ose të njëjta me vendet e tyre formulojnë rregullat e tyre. Ky lloj sistemi do të strehonte dallimet në preferencat që vendet mund të kenë. Në teori, duhet të jetë e lehtë të përfytyrohen dy sisteme të ndryshme rregullative që pasqyrojnë, për shembull, prioritetet e ndryshme që SHBA-ja dhe BE-ja i caktojnë për privatësisë. Në praktikë, megjithatë, zbatimi i dy sistemeve të ndryshme do të ishte i komplikuar, duke pasur parasysh ndërveprimin e thellë midis SHBAsë dhe BE-së dhe është dëshmuar i vështirë në rastin e Rregullores së Përgjithshme të Mbrojtjes së të Dhënave të BE-së. Sistemi i parë hedh poshtë të gjitha përpjekjet për të siguruar mallra publike globale dhe për të menaxhuar efektet e mbivendosjes, duke përfshirë ato që kanë ndodhur gjatë dekadave të fundit. Vendet do të bëheshin lojtarë në një lojë të hakmarrjes së prapambetur që krijon humbje edhe për më të fortët, të cilat ndoshta do të çonin në konflikt ushtarak. Është pikërisht ajo që udhëheqësit e fuqive fitimtare pas Luftës së Dytë Botërore u përpoqën të shmangnin.

Nevoja për rregulla globale
Por refuzimi i "ligjit të xhunglës" nuk do të thotë se gjithçka po funksionon mirë nën institucionet dhe rregullat ekzistuese. Ekziston një kërkesë e qartë për disa diferencime në rregulla dhe standarde për të përshtatur preferencat e ndryshme. A do të thotë kjo se ne duhet të miratojmë sistemin e tretë, një multilateralizëm të fragmentuar, pa shumë hapësirë për institucionet globale? Pasi që dikush të ketë menduar përmes shkallës së ndërvarësisë, jo vetëm të ekonomive botërore, por të shoqërive botërore, bëhet e qartë se një sistem i fragmentuar do të ishte i paaftë për të ofruar mallrat dhe përfitimet publike të kërkuara globale. Sigurisht që ka hapësirë për grupime rajonale ose për vendet me prirje të ngjashme për t'u organizuar. Institucionet tona globale shpesh nuk ndjekin parimin e ndërvarësisë. Duke thënë këtë, nevoja për rregulla globale, siç janë ato që kanë të bëjnë me klimën, do të rritet me teknologji të reja. Ne jemi në fillim të një revolucioni njohës që vetëm mund të përforcojë sfidat globale. Siguria kibernetike kërkon veprim global. Një fushë, rreth të së cilës sapo kemi filluar të mendojmë, inxhinieria gjenetike do të kërkojë rregulla dhe kufizime globale. Në fushën ushtarake, ne kemi traktatin për mospërhapjen e armëve bërthamore; së shpejti do të kemi nevojë për një traktat që synon kufizimin e përdorimit të ushtarëve robot të lëvizur nga inteligjenca artificiale. Në fakt, në përgjithësi, përdorimi i inteligjencës artificiale do të kërkojë gjithashtu atë që mund të quhet etikë e re globale. Bashkëpunimi midis vendeve të ngjashme apo gjeografikisht të afërta duhet të inkurajohet. Por, kjo nuk zëvendëson rregullat dhe standardet globale që kërkohen për të përballuar sfidat ekzistuese globale dhe ato të rejat.

(Kosova Sot)