Epoka e despotit të zgjedhur

Njerëzit duan të besojnë se një lider i fuqishëm dhe karizmatik është në anën e tyre në një botë të padrejtë

Në vendet në zhvillim, zgjedhja e autokratëve të mundshëm shpesh ndjek dështimet spektakolare të paraardhësve (si në Brazil), ose poshtërimin e thellë kombëtar (si në Rusi) - ose të dyja

Ne jetojmë në epokën e despotëve të zgjedhur karizmatikë. Politikat e tij është pothuajse gjithmonë një "ai" - janë politikat e frikës dhe të tërbimit. Duhet një lloj personaliteti i veçantë që të jetë mjeshtër i një politike të tillë. Në rrethana adekuate - që d.m.th. në rrethanat e gabuara - udhëheqësit e tillë dalin natyrshëm. Kjo nuk është e habitshme pas një revolucioni të dhunshëm. Ajo që është shumë më tepër e habitshme, është që udhëheqësit e tillë po dalin në demokracitë mirë të zhvilluara. Ne tani shohim “të fortët” e zgjedhur - tani dhe në të ardhmen - kudo. Shembuj kryesorë janë Vladimir Putin në Rusi, Recep Tayyip Erdogan në Turqi, Narendra Modi në Indi, Nicolás Maduro në Venezuelë, Rodrigo Duterte në Filipine, Jair Bolsonaro në Brazil, Benjamin Netanjahu në Izrael, Matteo Salvini në Itali dhe Donald Trump në SHBA .

Ndryshimi midis këtyre udhëheqësve ka të bëjë me shkallën e sofistikimit. Vendet në të cilat ata veprojnë ndryshojnë gjithashtu. Disa janë të zhvilluara ekonomikisht, ndërsa të tjerat nuk janë. Disa janë demokraci të vjetra; të tjerat, përsëri, nuk janë. Megjithatë këta njerëz janë të gjithë personazhe në një tregim të fuqishëm të treguar nga vrojtuesi i pavarur amerikan “Freedom House”.

Një demagog populist duhet të projektojë besimin në veten e tij si një njeri i fatit

“Freedom in the World 2019” (Liria në Botë 2019), e publikuar në shkurt, raportoi për vitin e 13-të me radhë një rënie të shëndetit global të demokracisë. Kjo rënie ka ndodhur në të gjitha rajonet e botës, veçanërisht në demokracitë që dolën pas luftës së ftohtë. Mbi të gjitha, ajo ndodhi në demokracitë perëndimore, me SHBA-në - mbështetësit më me ndikim të vlerave demokratike - duke udhëhequr në këtë drejtim. Çfarë lloj njeriu është një udhëheqës i tillë? Në librin “Republika”, që është vepra e parë e filozofisë politike perëndimore, Platoni (një anti-demokrat) e përshkruan atë si një "mbrojtës". Me një turmë në shpinë, ai nuk ndjen asnjë ngatërresë për premtimet ose veprimet e tij.

Çfarë, pyet Platoni, do të jetë fati i tij? "A nuk duhet të vdesë në duart e armiqve të tij apo të bëhet njeri që të bëhet një ujk, d.m.th. një tiran?" Kjo ide e mbrojtësit të supozuar, si despot i së ardhmes, është domethënëse. Por një njeri i tillë nuk e paraqet veten si mbrojtës i të gjithëve. Ai e paraqet veten si mbrojtës i "popullit të vërtetë" kundër të huajve, pakicave dhe elitave të tradhtarëve. Ky është një pohim moral dhe jo politik. E tij është edhe politika e paranojës. Nëse diçka shkon keq, është domosdoshmërisht faji i "shtetit të thellë" ose ndonjë armiku tjetër brenda ose jashtë.

Profesori i Princetonit Jan-Werner Muller e quan këtë lloj politikani një "populist" në librin e tij të shkëlqyer, “Çfarë është populizmi?”. Për të qenë i suksesshëm, një demagog populist duhet të projektojë besimin në veten e tij si një njeri i fatit. Vetë-obsesioni dhe madje megalomania ndihmojnë në këtë drejtim; ato mund të jenë thelbësore. Në një libër bindës, Disordered Minds, shkrimtari irlandez Ian Hughes sugjeron se këta njerëz janë narcistikë ose psikopatë. Për një sy jo-ekspert, ata duken të çrregullt. Si ndryshe mund ta shesë idenë për veten se "Vetëm unë jam shpëtimi i njerëzve"?

Njerëzit adhurojnë despotët karizmatikë

Nëse një udhëheqës i tillë dëshiron të shkatërrojë demokracinë, kjo është, mjerisht, jo aq e vështirë për t'u bërë, siç thonë Steven Levitsky dhe Daniel Ziblatt të Harvardit në librin “How Democracies Die” (Si vdesin demokracitë). Së pari, kapni gjyqtarët (gjyqësorin, autoritetet tatimore, agjencitë e inteligjencës dhe zbatimit të ligjit). Së dyti, mënjanoni ose eliminoni kundërshtarët politikë dhe mbi të gjitha mediat. Së treti, përmbysni rregullat zgjedhore.

Mbështetja e këtyre sulmeve do të jetë një këmbëngulje e egër mbi paligjshmërinë e opozitës dhe "falsitetin" e informacionit që nuk përputhet me çfarëdo që lider gjen të dobishme për shtet. Njerëzit do të duan të besojnë një udhëheqës të tillë sa herë që duan dëshpërimisht të besojnë se dikush i fuqishëm është në anën e tyre në një botë të padrejtë.

Kjo është ajo që ndodh kur besimi në institucionet dhe normat e një demokracie komplekse dështon. Kur zhduket besimi në një politikëbërje të kthjellët zhduket, figura karizmatike del si udhëheqësi më i vjetër i të gjithëve: kryetari fisnor. Kur gjërat bëhen kaq elementare, dallimi në mes të zhvillimit dhe demokracive të ashtuquajtura të përparuara mund të shkrihet mirë. Vërtetë, këto të fundit kanë institucione dhe norma më të forta dhe një elektorat më i arsimuar. Në rrethana normale, kjo mund të jetë e mjaftueshme për t'u rezistuar. Disa argumentojnë se do të mbetet e mjaftueshme. Megjithatë, ne jemi njerëz. Njerëzit adhurojnë despotët karizmatikë; ata gjithmonë i kanë dashur ata.

Në vendet në zhvillim, zgjedhja e autokratëve të mundshëm shpesh ndjek dështimet spektakolare të paraardhësve (si në Brazil), ose poshtërimin e thellë kombëtar (si në Rusi) - ose të dyja. Si mund ta kuptojmë historinë në SHBA, ku, siç tregon raporti i këshilltarit të posaçëm Robert Mueller, sjellja e presidentit do të ishte e papranueshme në një epokë më të hershme? Pse u zgjodh Trump? Pse ende besohet nga kaq shumë njerëz?

Përgjigja ka dy pjesë. Njëra është forca e frikës dhe e zemërimit. Kjo është pjesërisht për shkak të dështimeve të gjata ekonomike, pjesërisht ndaj krizës financiare dhe pjesërisht ndaj ndryshimeve kulturore. Përgjigja tjetër është gatishmëria e pjesëve të elitës për të shfrytëzuar emocione të tilla, për të arritur shkurtime të mëdha taksash dhe për të eliminuar rregullimin. Unë e kam quajtur këtë qasje "populizëm plutonik". Ajo mund të shihet gjithashtu si strategji e ndarjes racore e përdorur nga elitat e vjetra të Jugut të SHBA-së, por të modernizuar dhe aplikuar për kombin në tërësi. SHBA-ja është rasti më i rëndësishëm, sepse ai ka qenë mbrojtësi kryesor i demokracisë liberale në botë. Por, një numër kaq i ndryshëm i rrymave të ndryshme të ndjenjave nuk ekzistojnë në vende të tjera me të ardhura të larta. Sundimi i deinstitucionalizuar i fortë i zgjedhur mund të jetë edhe më i keq se sundimi i institucionalizuar nga një udhëheqës i emëruar, siç është Xi Jinping i Kinës.

Politika e frikës dhe e tërbimit përkulet ndaj tiranisë. Vetëm institucionet nuk do ta përmbajnë këtë kërcënim. Vetëm një politikë e ndërtuar pjesërisht në shpresë mund ta bëjë këtë. Siç sugjeroi Abraham Lincoln, një republikë demokratike do të qëndrojë vetëm nëse preket nga "engjëjt më të mirë të natyrës sonë".

(Kosova Sot)