Kur të ndryshojnë faktet, ndryshojeni edhe paktin

Kur të ndryshojnë faktet, ndryshojeni edhe paktin
Kur të ndryshojnë faktet, ndryshojeni edhe paktin

Jean Pisani-Ferry

  • 30 April 2019 - 08:10

 BE-ja duhet të bjerë dakord mbi një sërë qëllimesh

Nevoja për të rishikuar rregullat fiskale të BE-së është e qartë. Partitë kryesore politike që garojnë në zgjedhjet e Parlamentit Evropian në maj duhet ta njohin atë dhe ta bëjnë çështjen e haptë. Në një kohë kur shumë qëllime të BE-së po vihen në pyetje, tabutë ekonomike janë gjëja e fundit për të cilat ka nevojë Evropa

Pakti i Stabilitetit dhe Rritjes i Bashkimit Evropian, i cili përcakton rregullat fiskale për shtetet anëtare, është si rrobat e reja të perandorit. Pothuajse të gjithë e shohin se ai nuk ka rroba, por pak e pranojnë atë hapur. Kjo heshtje e pavlerë është ekonomia e keqe dhe politika e keqe. Për fillestarët, rregullat e paktit janë aq të pashpresa dhe komplekse, saqë pothuajse asnjë ministër i qeverisë, e lëre më vetëm anëtar i parlamentit, nuk mund t'i deshifrojë ato.

Tani ekzistojnë propozime të ndryshme reformash që kanë për qëllim thjeshtësimin e gjërave, duke përfshirë edhe një grup ekonomistësh francezë dhe gjermanë të cilëve edhe unë iu përkas. Shumica e këtyre propozimeve do të vinin më pak vëmendje te vlerësimi i deficiteve buxhetore të rregulluara ciklike nga shtetet anëtare - një llogaritje shumë e vështirë - dhe do të përqendroheshin te monitorimi i rritjes së shpenzimeve publike. Konkretisht, secila qeveri do të angazhohej për shpenzimet në përputhje me parashikimet e rritjes ekonomike të vendit dhe faturat e pritshme tatimore, dhe në përputhje me një objektiv borxhi afatmesëm. Do të ketë më pak mikromenaxhment nga institucionet e BE-së, më shumë vend për vendimmarrje kombëtare dhe më shumë përgjegjësi për qeveritë individuale.

 Kostoja reale e borxhit gjerman është dukshëm negative

Ministrat deri tani nuk kanë treguar ndonjë oreks për një reformë të tillë radikale. Por, tani ekziston një arsye e dytë për të përmirësuar kuadrin fiskal të BE-së: kushtet ekonomike të sotme janë shumë të ndryshme nga ato kur marrëveshja u projektua mbi dy dekada më parë. "Kur të ndryshojnë faktet, unë ndryshoj mendjen time", ka thënë me të drejtë John Maynard Keynes.

Dhe, faktet me siguri kanë ndryshuar. Pakti hyri në fuqi në vitin 1997. Në atë kohë, borxhi publik mes 11 vendeve të BE-së që fillimisht do të adoptonte euron, ishte 60% e GDP-së, ndërsa parashikimi ishte rritje prej 3% dhe inflacioni prej 2%. Norma e interesit afatgjatë pa rrezik, në të cilën shumica e vendeve të eurozonës së shpejti do të marrin hua, ishte 5%. Prandaj, stabilizimi i raportit të borxhit në nivelin e tij mbizotërues prej 60% kërkoi që qeveritë të mbajnë deficitin e tyre buxhetor nën 3% të GDP-së - ose, një mënyrë tjetër, të mbajnë një bilanc primar buxhetor (të ardhura minus shpenzimet, duke përjashtuar pagesat e interesit) në vlerë zero. Udhëzimet e tilla kishin kuptim. Nëse rritja do të pengohej, të ardhurat të tkurren, ose tregjet të çrregullohen, do të kishte një rrezik real që borxhi të dilte jashtë kontrollit - siç tregoi më vonë kriza e borxhit sovran të Evropës e viteve 2010-2012.

Pragu i deficitit prej 3% të GDP-së që shkakton aktivizimin e një procedure më të fuqishme të monitorimit të politikave ishte pra një pikë referimi e përafërt, por e arsyeshme. Për më tepër, ishte e mençur të synonim deficite dukshëm më të ulëta, në mënyrë që të ruhej një margjinë e sigurisë.

Në vitin 2019, borxhi mesatar për të 11 vendet e njëjta është 70% e GDP-së, ndërsa Fondi Monetar Ndërkombëtar aktualisht parashikon rritje prej 1.5% dhe inflacion prej 2% (borxhi është pak më i ulët dhe rritja pak më e lartë nëse përfshihen të gjithë anëtarët e eurozonës). Rritja e vërtetë, e parashikuar është gjysma e nivelit që ishte në vitin 1997. Sidoqoftë, stabilizimi i raportit të borxhit kërkon mbajtjen e deficiteve buxhetore nën 2.5% të GDP-së, e cila mbetet afër kufirit prej 3% të paktit.

Megjithatë, ndryshimi i madh nga dy dekada më parë është rënia e normave të interesit. Investitorët kanë qenë kohët e fundit të gatshëm të blejnë bono qeveritare gjermane dhjetëvjeçare duke mos dhënë në thelb asgjë. Duke marrë parasysh inflacionin, kostoja reale e borxhit gjerman është dukshëm negative - siç është, në një shkallë më të ulët, për Francën, Spanjën dhe shumicën e anëtarëve të tjerë të eurozonës. Edhe Italia, me borxhe që tejkalon 130% të GDP-së dhe një rritje të mjerueshme, ishte në gjendje të merrte hua me 2.6%, ose 2.4 pikë përqindje më pak se Gjermania në vitin 1997.

Evropa duhet të reformojë kuadrin fiskal

Në kushte të tilla, një kufizim i deficitit buxhetor prej 3% të GDP-së, në fakt, është mjaft i dobët. Nëse normat afatgjata të interesit mbeten afër vlerës zero për disa vite të tjera, qeveritë do të jenë në gjendje të mbajnë deficite primare më të mëdha se 2% të GDP-së pa tejkaluar atë kufi. Shumë vende të BE-së ka të ngjarë të përdorin këtë mundësi për të financuar shpenzimet aktuale për mallra të lira. Por nëse kushtet financiare ndryshojnë papritmas, ato do të detyrohen të përshtaten me shpejtësi. Komisioni Evropian këmbëngul se pragu prej 3% është vetëm një kufi i sipërm. Reformat e Paktit në vitin 2011 kanë forcuar ‘vidat’. Vendet e eurozonës pritet të mbajnë deficitin e tyre buxhetor strukturor (korrigjuar për efektet ciklike) afër zeros dhe ata me një raport të borxhit që tejkalon 60% të GDP-së janë të mandatuar ta ulin atë.

Megjithatë, kufizimet që rezultojnë janë shumë të ngushta. Objektivi zero për deficitin strukturor pengon qeveritë të huazojnë në normat e interesit reale të sotme për të financuar investimet dhe reformat. Dhe, siç ka argumentuar me forcë Olivier Blanchard i Institutit Peterson, nuk ka arsye bindëse ekonomike për të ulur borxhin kur huamarrja është e lirë. BE-ja qëndron ‘midis një guri dhe një vendi të vështirë’. Ajo nuk duhet të lejojë që vendet anëtare të bëjnë një zakon për financimin e shpenzimeve aktuale të vazhdueshme me borxhe. Por, as nuk duhet t'i pengojë ata të përfitojnë nga norma interesash të ulëta për të financuar investime ekonomikisht të shëndosha që do të përfitojnë gjeneratat e ardhshme. Prandaj Evropa duhet të reformojë kuadrin fiskal. Mbështetësit e deficitit (veçanërisht në Gjermani) pa dyshim do të protestojnë, por ndalimi pa arsyetim është politikisht i paqëndrueshëm. Pse nuk do të pranonin qytetarët e BE-së të kanalizonin investimet publike të financuara nga borxhet në hulumtimin mjedisor, energjinë e rinovueshme, sistemet e transportit të pastër dhe përpjekjet e tjera për të mbajtur ndryshimet klimatike, kur kushtet financiare do të bënin investimet e tilla kolektivisht fitimprurëse?

Kritika e gjatë e paktit për neglizhimin e dallimit midis investimeve dhe shpenzimeve aktuale është e vlefshme, në masën që investimi është përcaktuar ekonomikisht dhe jo në terma kontabël. Prandaj, BE-ja duhet të bjerë dakord mbi një sërë qëllimesh - të tilla si kalimi në një ekonomi me karbon të ulët, qasje më të gjerë në punësim dhe reforma ekonomike që nxisin prodhimin - që justifikojnë shpenzimet publike përkohësisht më tepër se rregulli fiskal (përveç nëse sigurisht , vendi është në një gjendje financiarisht të pasigurt). Një përjashtim i tillë duhet të kushtëzohet nga normat afatgjata të interesit që mbeten jashtëzakonisht të ulëta. Nëse normat do të rriteshin, qeveritë duhet të shkurtojnë dhe eventualisht të ndërpresin këto investime.

Nevoja për të rishikuar rregullat fiskale të BE-së është e qartë. Partitë kryesore politike që garojnë në zgjedhjet e Parlamentit Evropian në maj duhet ta njohin atë dhe ta bëjnë çështjen e haptë. Në një kohë kur shumë qëllime të BE-së po vihen në pyetje, tabutë ekonomike janë gjëja e fundit për të cilat ka nevojë Evropa.

(Jean Pisani-Ferry është profesor në Shkollën e qeverisjes “Hertie”, në Berlin, dhe në “Sciences Po”, në Paris)

Ky shkrim është shkruar ekskluzivisht për PROJECT SYNDICATE, pjesë e së cilës është gazeta “Kosova Sot”

(Kosova Sot)