Lexoni edhe:
Diskutimi për të drejtat e pakicave bën bashkë Kurtin dhe kryetarët e komunave në Prevallë
Edward P. Joseph: Marrëveshja për energjinë e mirë, por kjo kornizë dialogu nuk çon tek finalja me njohje reciproke
Profesori amerikan dhe eksperti i çështjeve që ndërlidhen me politikë të jashtme, Edward P. Joseph, në një intervistë ekskluzive për Gazetën Express, e ka vlerësuar si gjë të mirë pajtimin mes Kosovës dhe Serbisë për punën e energjisë në veri të Kosovës. Megjithatë Joseph thotë se një gjë e tillë nuk nënkupton që një proces i tillë çon tek njohja reciproke. I pyetur nëse arritjen e kësaj marrëveshje e sheh si shenjë që Kurti mund të ndryshojë për Asociacionin, Joseph ka thënë se nuk do të hidhej në një konkluzion të tillë.
Profesori amerikan thotë se Asociacioni duhet të diskutohet në kuadër të kornizës së marrëveshjes finale ku Kosova merr njohjen nga Serbia. Ai në intervistë thekson se Kosova duhet të implementojë vendimet e gjykatave, në mënyrë të veçantë atë për pronat e Manastirit të Deçanit, derisa fton presidenten Vjosa Osmani që të jetë më e zëshme në këtë pjesë.
Gazeta Express: Cili është komenti juaj për situatën aktuale dhe nivelin aktual ku gjendet dialogu mes Kosovës dhe Serbisë dhe a mendoni se është sinjal pozitiv që Kosova e drejtuar nga Qeveria Kurti u pajtua që të shtyjë përpara marrëveshjen për energjinë që ishte arritur më 2015?
Edward P. Joseph: Absolutisht. Kjo është pozitive në një numër aspektesh. Para se gjithash është një hap përpara. Është shumë e rëndësishme për njerëzit e Kosovës që është bërë një zgjidhje për këtë çështje, sepse mund të ketë furnizim të qëndrueshëm me energji elektrike kur njerëzit paguajnë për faturat e tyre. Kjo marrëveshje ishte esenciale, sepse pa një marrëveshje ku konsumatorët paguajnë dhe të ardhurat shkojnë për vendin që duhet të paguajnë për energjinë, nuk mund të funksionojë në një mënyrë të tillë, një gjë e tillë s’mund të zgjasë përgjithmonë. Është shumë profitabile për qytetarët, është gjithmonë pozitive kur ka marrëveshje praktike mes Beogradit dhe Prishtinës, që janë të arsyeshme dhe ndihmon njerëzit. Kjo ndihmon dhe dinamikën mes Kosovës dhe Serbisë.
Është gjithashtu pozitive që Albin Kurti që u pajtua me këtë, edhe pse ai e kishte kundërshtuar në të kaluarën. Kjo është një shenjë pozitive se Albin Kurti mund të jetë jo vetëm idelologjik, por që tek e fundit mund të ketë dhe një qasje pragmatike dhe të pranojë kërkesat e realitetit, këto lloj marrëveshjeve dhe jo gjithçka në dialog është e keqe.
Por, kjo marrëveshje për energjinë pavarësisht sa e rëndësishme është, nuk do të thotë që dialogu mund të arrijë synimin për njohje reciproke, nuk mundet.
Miroslav Lajçak është i aftë dhe i dobishëm për të pasur zgjidhje për këto lloj çështjes, si çështjen e targave ku po has në vështirësi ku edhe po has në vështirësi, por nuk mund të çojë kjo kornizë, ku Serbia e ka levën, nuk mund të çojë tek një zgjidhje finale të raporteve, nuk mund të çojë tek një gjë e tillë.
Gazeta Express: Duke e njohur z.Kurti, a e keni menduar ndonjëherë që z.Kurti do të shtyjë përpara një marrëveshje që ka brenda një kompani serbe që do të merret me faturat e energjisë në veri, që është “Elektrosever”?
Edward P. Joseph: Epo, ai u pajtua më të [marrëveshjen], nuk ka vërtet shumë rëndësi se çfarë mendojmë ne apo çfarë s’kemi menduar apo jo, ai u pajtua me të. Është një hap pozitiv dhe tregon vlerën e një ndërmjetësimi të mirë…
Gazeta Express: Sepse në Kuvend ai ka thënë se “nuk do të ketë kurrë Elekstrosever”?
Edward P. Joseph: Epo, kjo tregon një aftësi për të qenë pragmatik në kohë. Puna e tij s’është për të qenë dogmatik. Kjo është fjala që ne shfrytëzojmë. Puna e tij është të përfaqësojë të gjithë qytetarët e Kosovës, të gjithë shqiptarët e Kosovës, serbët e Kosovës dhe të tjerët. Kjo është puna e tij. Puna e tij s’është për të qenë dogmatik.
Gazeta Express: A e shihni këtë si shenjë që z.Kurti ndoshta mund të ndryshojë qëndrimin e tij për Asociacionin e Komunave Serbe?
Edward P. Joseph: Jo, nuk do të hidhesha në një konkluzion të tillë. Por, e them prapë, duhet të pranohet që ai mund të jetë pragmatik? Asociacioni në opinionin tim, mund të zgjidhet vetëm në kontekstin e fazave finale të marrëveshjes. Si një çështje praktike në çdo vend, një çështje e tillë s’mund të zgjidhet kur fqinji juaj është me nxitim dhe fqinji refuzon të të njohë dhe promovon ndarje. S’mund të kesh një rregullim përfundimtar për serbët e Kosovës, si një formë të organizimit autonom, kur vendi fqinj promovon ndarje. Jo vetëm për Kosovën, por s’funksionon për asnjë vend, as në Qipro, nuk funksionon në asnjë vend për të thënë që fillimisht po e garantojmë njëfarë forme të autonomisë dhe mbase më vonë marrim njohjen. Jo.
Gazeta Express: Por, BE-ja po bën presion drejt z.Kurti dhe ata po thonë që s’është në rregull të thuash vetëm jo, por që duhet të vendosësh diçka në tavolinë..?
Edward P. Joseph: Kjo pjesë është formalisht e vërtetë, formalisht e saktë, sepse çështja mund të diskutohet në një formë, por s’mund të zgjidhet në mungesë të diskutimeve serioze për marrëveshjen finale. Pra, ju mund ta ngritni dhe ju s’mund ta pajtoheni për kushtet, unë nuk mendoj që asnjë vend mund të pajtohet për kushtet, kur nuk jeni duke biseduar në mënyrë simultante për njohjen sepse atëherë i jep të drejtën për autonomi për separatistë potencialë dhe s’merr garanci që do të njihesh dhe që kufijtë janë të sigurt dhe që të respektohet sovraniteti. Pra, nuk mund të funksionojë. Por, mund të ketë bisedë, mund të ketë biseda preliminare, kjo është fjala kyçe, mund të ketë biseda preliminare, por s’mund ta zgjidhesh në mungesë të marrëveshjes finale që përfshinë njohjen nga Serbia.
Gazeta Express: A mendoni se ndërmjetësimi nga BE-ja po shkon mirë, përderisa po diskutohen çështje teknike dhe s’po diskutohet çështja e marrëveshjes finale ku do të diskutohej edhe çështja e Asociacionit?
Edward P. Joseph: Shiko, dialogu është i dobishëm për këto çështje që ju i quani teknike. Por, dialogu s’mund të çojë në zgjidhje që lidhet me çështje të sovranitetit, që është çështje gjithëpërfshirëse – sovraniteti i Kosovës. Dhe njohja e sovranitetit të Kosovës nga Beogradi nuk është që sovraniteti i Kosovës është në pikëpyetje, është njohja e sovranitetit të Kosovës nga Beogradi. Kosova është shtet sovran. Por, ajo s’mund të zgjidhet përmes dialogut siç është konstruktuar… sepse Serbia s’ka interes që të zgjidhë dhe arsyeja që Serbia s’ka interes është sepse ka levën mbi Kosovën, sepse Kosova s’njihet nga pesë vende të BE-së dhe katër vende të NATO-s.
Çështja është që sa gjatë që Serbia ka levën nuk do të ketë një proces hap pas hapi që mund te çojë në njohje reciproke. Nuk mund të ndodhë hap pas hapi. S’do të kenë interes derisa të mos e kenë levën. Dhe tani, duke mos bërë asgjë duke mos e njohur Kosovën, ata ndalojnë progresin e Kosovës drejt NATO-s dhe Bashkimit Europian. Pse do të duhej të ndryshojnë një qëndrim të tillë?
Gazeta Express: Pra kjo do të thotë që Kosova duhet ta bëjë lëvizjen e parë?
Edward P. Joseph: Çfarë Kosova duhet të bëjë, është që duhet të përmbushë obligimet e saj për të gjithë qytetarët, përfshirë edhe qytetarët serbë të Kosovës dhe kjo përfshinë edhe respektimin dhe implementimin e vendimit për Manastirin e Deçanit dhe duhet të respektojë të gjitha obligimet ekzistuese për serbët, sa i përket gjuhës, pronës, sigurisë. Duhet t’i respektojë, sepse janë obligime të një shteti sovran. Ato s’janë koncesione me askënd, s’janë koncesione me Serbinë, s’janë koncesione me popullatë alienësh. Ato janë koncesione me qytetarët serbë të Kosovës, që janë qytetarë këtu dhe për më shumë e siguron sovranitetin e Kosovës, duke ia dhënë pronën Manastirit të Deçanit. Ju e dëmtoni sovranitetin e Kosovës duke mos implementuar vendimet e gjykatave tuaja. Kosova s’ka obligime ndaj Beogradit”.
Gazeta Express: Sepse Beogradi insiston tek Asociacioni. Shumë herë insistojnë që duhet të diskutojmë vetëm Asociacionin?
Edward P. Joseph: Jo, ata s’mund të diskutojnë vetëm për Asociacionin. Unë thashë që Kosova mund ta diskutojë këtë, por kjo mund të zgjidhet në kuadër të marrëveshje finale për njohje.
Gazeta Express: Si e shihni rrugën përpara për Kosovën, derisa e kemi presionin nga BE-ja që kërkon implementim të Asociacionit në pajtim me Kushtetutën dhe në anën tjetër është kërkesa e Serbisë. Pra, çfarë duhet të bëjë z. Kurti për ta gjetur rrugën përpara?
Edward P. Joseph: Ai duhet të shkojë përpara duke respektuar obligimet që ekzistojnë jashtë kornizës së dialogut. Pra, prona e Manastirit të Deçanit nuk është pjesë e dialogut. Ajo është çështje e respektimit të vendimit të gjykatës. Nëse je shtet sovran, atëherë Qeveria jote respekton Gjykatën Kushtetuese. Serbia thotë, kjo është e rëndësishme.. Serbia thotë e shfrytëzon këtë “e ashtuquajtura Kosovë”. Nëse je “e ashtuquajtur Kosovë” ti nuk vepron si shtet dhe ke një Gjykatë Kushtetuese dhe implementon ato vendime që do dhe ato që s’i do nuk i implementon. Dhe pastaj ata mund të thonë “i ashtuquajtur shtet”. Pra, nëse je shtet sovran dhe Kosova është shtet sovran, duhet të respektosh Gjykatën tënde Kushtetuese. Qeveria duhet të implementojë atë. Është një obligim ekzistues. Nuk është në kuadër të dialogut, nuk është një koncesion me Serbinë, nuk është një favor, është demonstrim i sovranitetit nga Kosova. Ideja është që të veprohet me sovranitet, të veprohet si shtet sovran dhe ju e bëni këtë duke respektuar Gjykatën Kushtetuese”.
Gazeta Express; Si e shini parë qëndrimin e presidentes Osmani, ajo ka qëndruar shumë e qetë dhe s’ka thënë që Kosova duhet të implementojë vendimin për Manastirin e Deçanit dhe për Asociacionin. Ajo s’po jep asnjë qëndrim për këto çështje?
Edward P. Joseph: Presidentja Osmani në të gjitha qëndrimet publike dhe veprimet duhet gjithmonë të reflektojë sovranitetin e Kushtetutës së Kosovës dhe kjo përfshinë edhe respektimin e implementimin e vendimeve të Gjykatave.
Gazeta Express: A mendoni që ajo duhet të jetë më e zëshme kur bëhet fjalë për këto çështje?
Edward P.Joseph: Ajo duhet të jetë shumë e qartë, pa hezitim, që ajo si presidente respekton vendimet e Gjykatës Kushtetuese dhe kupton kërkesat e sovranitetit të Kosovës, që është implementimi i vendimeve të Gjykatës Kushtetuese, edhe kur të pëlqejnë edhe kur jo. Ky duhet të jetë qëndrimi saj, përfshirë edhe çështjen e pronës së Manastirit të Deçanit.
Gazeta Express: Ju jeni kundër idesë së Ballkanit të Hapur. Pse një qëndrim i tillë dhe duke parë çfarë po ndodh në Bruksel, a mendoni se ideja e Ramës dhe Vuçiqit për të krijuar iniciativën e Ballkanit të Hapur është legjitime, duke parë çfarë Brukseli po bën dhe se se si një shtet si Bullgaria mund të bllokojë gjithë procesin e integrimit. A e shihni si logjike?
Edward P. Jospeh: Sa i përket Bullgarisë. Kam shkruar dhe kam një zgjidhje për këtë. Aty shpjegohet se si presidenti Biden mund ta zgjidhë çështjen e Bullgarisë. SHBA-ja mund të konfirmojë identitetin e Maqedonisë, në mënyrë bilaterale, mes SHBA-së dhe Maqedonisë së Veriut. Bullgaria s’mund të bëjë asgjë rreth saj dhe kjo do të provojë dhe tregojë për Bullgarinë që s’mund të kenë sukses.. Kjo është mënyra se si SHBA-ja mund të ketë sukses.
Dhe për Ballkanin e Hapur. Shumë qartë. Është ide e mirë të ketë treg të përbashkët rajonal, është ide e mirë të reduktohen barrierat, nuk është ide e mirë që kjo të bëhet jashtë kornizës së Bashkimit Europian, jashtë vlerave dhe rregullave. Nuk është mirë. Dhe arsyeja pse s’është mirë, sepse ekonomitë në rajon s’janë të barabarta. Serbia është ekonomia më e madhe në Ballkanin Perëndimor dhe të gjitha përfitimet në Open Balkan, shumica e tyre do të shkojnë më shumë tek Serbia sesa tek të tjerët. Do të kenë më shumë investime të jashtme, do të kenë mundësi të eksportojnë mallra me vlerë më të madhe dhe kjo fuqi ekonomike përkthehet në fuqi politike. Ky është problemi kur e ke një shtet që ka tendenca të forta autoritare dhe ky është gabim dhe është e rrezikshme. Kjo është pse Ballkani i Hapur është gabim. Kjo do të çojë në një Serbi më të fortë ekonomike dhe do ta ketë më shumë e mundur që të minojë sovranitetin e fqinjëve, në mënyrë të veçantë të Bosnjës e Hercegovinës, Malit të Zi dhe Kosovës. Prandaj, është gabim.
Gazeta Express: Por, me apo pa “Open Balkan”, Kosova importon miliona nga Serbia brenda muajve…
Edward P. Joseph: Shiko. Kjo është në rregull. Ti mund të kesh tregti me Serbinë. Por s’mund të ketë një iniciativë rajonale ku Serbia dhe fqinjët s’janë në kuadër të një kornize që është më e madhe se shtetet në vete. Nuk duhet t’i lihet vetëm rajonit, sepse nëse i lihet vetëm rajonit, Serbia do të dominojë dhe kjo do të rrisë tensionet mes shteteve dhe rrit perspektivën e Serbisë për të minuar sovranitetin e fqinjëve dhe do të ketë më shumë konflikt që redukton gjithë synimin për të pasur një treg të përbashkët në rend të parë. Tregtia në vete s’krijon mirëbesim. Ajo çfarë ka rëndësi është karakteri i pushteteve, nëse është demokratik apo autoritar. Dhe e shohim çdo ditë në Ukrainë dhe Rusisë, sepse Rusia ka qenë një prej partnerëve kryesor të Ukrainës. A shihni mirëbesim mes Rusisë dhe Ukrainës – s’ka besim. Dhe ju e merrni këtë në Ballkan. Serbia dhe Mali i Zi kanë shumë tregti. Mali i Zi është partneri kryesor për eksport dhe import me Serbinë, por ka besim shumë pak. Pra, ka shumë tregti mes Serbisë dhe Mali të Zi dhe ka shumë pak besim. Pra, kjo është çështja. Që besimi dhe tregtia duhet të jenë në kuadër të një kornize më të gjerë dhe kjo është nën kornizën e gjerë të BE-së.
Gazeta Express: Por është një arsye që Rama dhe Vuçiq…
Edward P. Joseph: S’pajtohem me arsyen..
Gazeta Express: Por çfarë mund të thoni për Procesin e Berlinit?
Edward P. Joseph: Po, ata mund ta bëjnë atë. Ata mund të bëjnë Procesin e Berlinit që s’ka të bëjë asgjë me Bullgarinë. Ata mund të bëjnë Procesin e Berlinit dhe SHBA-ja që po e promovon Ballkanin e Hapur mund ta përkrahë Procesin e Berlinit.
Gazeta Express: Por, janë katër marrëveshje që s’po e gjejnë rrugën e implementimit. Kancelarja Merkel kishte bërë thirrje disa herë që shtetet duhet të implementojnë marrëveshjet dhe tani kemi parë kancelarin Scholz që erdhi në Kosovë …
Edward P. Joseph: Cili është dallimi aty? Pse duhet të implementosh marrëveshjet në kuadër të Ballkanit të Hapur dhe jo në kuadër të Procesit të Berlinit? Duhet të jenë marrëveshjet e njëjta, të tregtisë, lirisë së lëvizjes, punësimit, shërbimeve. Pse ata mund ta bëjnë këtë në kuadër të Ballkanit të Hapur dhe jo në kuadër të Procesit të Berlinit? Janë të njëjtat. Por, ata e bëjnë këtë në një kornizë, ku raporti mes këtyre shteteve dhe respekti reciprok kërkohet nga një fuqi më e madhe. Dhe kjo është bërë në kuadër të vlerave europiane dhe lëvizjes drejt një tregu më të madh të Bashkimit Europian. Dhe SHBA-ja mund ta mbështesin këtë proces. Nëse e bëjnë këtë për Ballkanin e Hapur, mund ta bëjnë edhe për Procesin e Berlinit.
Gazeta Express: Pse mendoni se SHBA-ja ka një qëndrim mbështetës për Ballkanin e Hapur, sepse kemi parë z.Escobar dhe ambasadori z.Hill që kanë qenë pjesë e takimit në Maqedoninë e Veriut. A e shihni këtë si një përpjekje të SHBA-së që ta ketë nën kontroll se çfarë po ndodh me Open Balkan, apo ata vetëm e mbështesin, sepse ka frikë që mund të ketë influencë ruse përmes Serbisë. A e shihni këtë si një përpjekje të SHBA-së për ta mbajtur nën kontroll, apo vetëm mendojnë që është një mënyrë e mirë për bashkëpunim rajonal?
Edward P. Joseph: Dua të jem shumë i qartë. Nuk mund të spekuloj se pse SHBA-ja e bën këtë. Por, do të përgjigjem tek argumenti që Open Balkan do ta mbajë Rusinë jashtë. Rasti është komplet e kundërta. Open Balkan e rrit potencialin për influencë ruse, sepse sateliti dhe aleati i Rusisë është Serbia. Kështu që nëse Serbia rrit fuqinë ekonomikisht, influenca e Serbisë do të jetë më e madhe dhe influenca e Rusisë do të jetë më e madhe. Kështu që s’ka sens. Arsyeja tjetër është që Rusia hapur po e mbështet Ballkanin e Hapur. Nuk është vetëm Lavrovi, por edhe “Sputnik Serbia” një numër titujsh. Kështu që, nuk them se pse SHBA-ja. Por, nuk është një argument i mirë që Open Balkan e mban jashtë Rusinë.
Gazeta Express: Por si mund të shpjegohet që Edi Rama e mbështet Ballkanin e Hapur?
Edward P. Joseph: Kjo shpjegohet në artikull. Njerëzit dhe shtetet që i frikësohen Ballkanit të Hapur, i frikësohen Serbisë. Kosova ka arsye të mira për t’iu frikësuar Serbisë. Mali i Zi ka arsye të mira. Boshnjakët dhe kroatët kanë arsye për t’iu frikësuar Serbisë. Shqipëria s’ka, sepse Shqipëria s’ka serbë dhe s’ka pretendime territoriale të Serbisë në Shqipëri. Kur Aleksandar Vuçiq synon Serbinë e Madhe apo Botën Serbe, kjo nuk e prek Shqipërinë. Nuk e prek Shqipërinë. E prek Bosnjën, Malin e Zi, Kosovën. Nuk e prek Maqedoninë e Veriut. Ata kanë çështje me Bullgarinë. Kjo është shumë e thjeshtë. Edi Rama nuk përballet me kërcënime direkte agresioni nga Serbia. Prandaj, ai sheh përfitime politike dhe ekonomike për vete dhe vendin e tij. Kjo është pse.
Gazeta Express: Le të lëvizim tek pyetja e fundit. Ka të bëjë me Dhomat e Specializuara të Kosovës. Edi Rama ka qenë ditëve të fundit në Kosovë dhe ka thënë se Shqipëria do të hartojë një Rezolutë që do ta prezantojë në Këshillin e Europës dhe do të kërkojë që Këshilli i Europës të distancohet nga Raporti i Dick Martyt. Ai gjithashtu ka thënë se Shtëpia e Bardhë duhet të reflektojë për Dhomat e Specializuara, meqë siç thotë ai ka një lidhje mes Rusisë dhe Raportit të Dick Martyt?
Edward P. Joseph: Nuk mendoj që ky është rasti. Unë mendoj që raporti i Dick Martyt pati sukses nga një raport tjetër, që ishte Clint Wilimason. Kështu që mendoj se njerëzit duhet të shikojnë edhe tek raporti i Clint Wiliamsonit dhe duhet ta ekzaminojnë. Kjo është pika e vërtetë. Ata që kanë kryer krime të luftës duhet të përgjigjen për ato. Kjo është çështja. Edhe nëse janë serbë që kanë kryer krime të luftës, edhe nëse janë kosovarë që kanë kryer krime të luftës, edhe nëse janë të tjerë. Ata që kanë kryer krime lufte duhet të përgjigjen për to, në gjyqe fer, me prova. Roli dhe përgjegjësia e SHBA-së dhe BE-së është që të sigurohen se ka sistem dhe gjyqtarë që e arrijnë këtë. Dhe kjo ka rëndësi për Kosovën dhe Serbinë dhe për kriminelët e luftës që enden të lirë në Serbi. Dhe SHBA-ja dhe BE-ja duhet ta adresojnë këtë dhe gjithashtu edhe për çështje që ndërlidhen me qytetarë amerikanë, siç e kemi rastin e vëllezërve Bytyçi që janë qytetarë amerikanë dhe që janë vrarë pas luftës dhe atë në Serbi, jo në Kosovë. Kështu që, çështja është drejtësi për viktimat dhe Dhomat e Specializuara janë pjesë e kësaj dhe duhet të jetë një qasje e plotë, që sigurohet se ka drejtësi gjithashtu për viktimat shqiptarë të Kosovës.
Gazeta Express: Edi Rama ka nënvizuar se s’mund të ketë gjykim të UÇK-së, meqenëse thuhet “ndërmarrje e përbashkët kriminale”. Ai ka thënë se çdo kush individualisht duhet të sillet para drejtësisë. Por, që s’mund ta gjykosh UÇK-në, që ishin njerëzit e Kosovës?
Edward P. Joseph: Nuk jam i sigurt që një teori e tillë përdoret në Hagë. A janë duke e shfrytëzuar?
Gazeta Express: Po prokuroria e përdor “ndërmarrje e përbashkët kriminale”?
Edward P. Joseph; Edi Rama mund ta ketë një opinion për këtë. Por, kjo i përket prokurorit që ta vërtetojë dhe prokurori ka barrën e provës. Është në rregull që Edi Rama të ketë një opinion. Por, nëse ishte apo s’ishte një “ndërmarrje e përbashkët kriminale”, është çështje për t’u vërtetuar në gjykatë. Prokurori e ka barrën. Ata duhet ta vërtetojnë që ishte dhe duhet të sjellin prova për të treguar këtë, derisa mbrojtja do të jetë aty për ta sfiduar dhe mund ta thonë atë çfarë thonë Edi Rama dhe pastaj i takon gjykatës për të vendosur. Ndoshta gjykatësi në fund do të pajtohet me Edi Ramën, ndoshta jo. Por, duhet të bazohet në prova.
(Kosova Sot Online)
