Gjykata Kushtetuese është garantuese e sundimit të ligjit

Shkruan: ANALISTI-Qani Shabani

Periudha 2011–2014 shënon një moment kritik në zhvillimin e jurisprudencës kushtetuese të Republikës së Kosovës, ku vendimet e Gjykatës Kushtetuese kanë shkaktuar një ndërhyrje thelbësore në interpretimin e Kushtetutës dhe në funksionimin e mekanizmave të pushtetit.

Gjykata Kushtetuese, sipas Kushtetutës së Kosovës, është garantuese e rendit kushtetues dhe e sundimit të ligjit. Ajo ka kompetencën ekskluzive për të interpretuar Kushtetutën dhe për të vlerësuar kushtetutshmërinë e ligjeve dhe veprimeve institucionale. Funksioni i saj është të sigurojë një ekuilibër të qartë mes pushteteve dhe të mbrojë të drejtat kushtetuese të qytetarëve.

Aktgjykimi KO 29/11 ndryshoi mënyrën e interpretimit të pozitës së deputetëve në Kuvendin e Kosovës, duke sjellë një qasje restriktive për funksionimin e këtij institucioni dhe duke krijuar sfida për formimin dhe funksionimin e legjislaturës.

Aktgjykimi KO 119/14 interpretoi dispozitat kushtetuese në mënyrë që të favorizojë qasjen e institucioneve ekzekutive në raport me legjislativin, duke vendosur kritere të reja për konstituimin e qeverisë dhe duke modifikuar mekanizmat e balancimit dhe kontrollit të pushteteve.

Në këtë periudhë, Gjykata Kushtetuese miratoi vendime që shënuan një kthesë të rëndësishme në interpretimin kushtetues dhe krijuan precedentë me pasoja afatgjata institucionale. Këto interpretime devijuan nga fryma origjinale e Kushtetutës, duke legjitimuar një “kushtetutë paralelë”.

Ky precedent institucional ka qenë burim i krizave politike dhe kushtetuese të mëvonshme, duke minuar besimin në institucionet demokratike dhe duke dobësuar ndarjen e pushteteve. Për të siguruar stabilitet dhe legjitimitet, është e domosdoshme një rishqyrtim i këtyre praktikave, forcim i pavarësisë së Gjykatës dhe promovim i dialogut ndër-institucional.

Ndryshimet e imponuara nga këto vendime kanë sjellë pasiguri juridike dhe bllokada institucionale. Përplasjet dhe vonesat në krijimin e institucioneve legjitime kanë qenë të shpeshta për shkak të interpretimeve kontradiktore të mandateve parlamentare dhe përbërjes së qeverisë. Po ashtu, është vënë re dobësim i parimit të sovranitetit popullor, pasi mekanizmat kushtetues përfaqësues janë manipuluar në favor të pushtetit ekzekutiv. Kjo ka shkaktuar rritje të tensioneve politike dhe dobësim të besimit të qytetarëve në institucionet shtetërore dhe në procesin demokratik.

Për të tejkaluar këtë krizë, rekomandohet një rishqyrtim i plotë dhe i pavarur i precedentëve të krijuar në periudhën 2011–2014, duke respektuar frymën origjinale të Kushtetutës dhe parimet demokratike. Forcimi i pavarësisë dhe kapaciteteve të Gjykatës Kushtetuese është thelbësor për të parandaluar interpretimet selektive dhe politike të Kushtetutës. Gjithashtu, promovimi i dialogut ndër-institucional me qëllim harmonizimin e kuptimeve juridike dhe të funksionimit të pushteteve është i domosdoshëm.

Për të kuptuar më mirë pasojat e precedentëve të krijuar nga Gjykata Kushtetuese e Kosovës në periudhën 2011–2014 dhe ndikimin e tyre në krizën institucionale të sotme, është e rëndësishme të bëhet një krahasim me praktikat dhe jurisprudencën kushtetuese në vende të tjera që kanë kaluar sfida të ngjashme.

Në Itali, Gjykata Kushtetuese ka ruajtur një pavarësi të fortë ndaj ndikimeve politike, duke vepruar si një arbitër neutral mes pushteteve. Ajo ka refuzuar precedentë që favorizojnë një pushtet mbi tjetrin dhe ka mbrojtur në mënyrë aktive ndarjen e pushteteve dhe parimet demokratike. Kjo ka ndihmuar në parandalimin e krizave të thella institucionale dhe në ruajtjen e besimit të publikut në sistemin gjyqësor.

Në Slloveni, Gjykata Kushtetuese është dalluar për kufizimin e ndërhyrjeve në politikë dhe për respektimin e frymës origjinale të Kushtetutës. Ajo ka shmangur krijimin e precedentëve që dobësojnë legjitimitetin e institucioneve përfaqësuese, duke forcuar kështu stabilitetin kushtetues.

Gjykata Kushtetuese Federale gjermane është një shembull klasik i një gjykate që ruan pavarësinë dhe integritetin institucional. Ajo ka vendosur që interpretimi i Kushtetutës duhet të jetë i balancuar, duke garantuar kontrollin reciprok të pushteteve dhe respektimin e sovranitetit popullor.

Në Spanjë, Gjykata Kushtetuese ka përballuar sfida të ngjashme me ndërhyrjet politike, por ka marrë vendime që kanë ruajtur ndarjen e pushteteve dhe kanë mbrojtur procesin demokratik përmes interpretimeve konservatore dhe të balancuara.

Në Bullgari dhe Rumania, gjykatat kushtetuese janë përballur me presione politike, por janë përpjekur të ruajnë pavarësinë e tyre duke vendosur precedentë që mbrojnë mekanizmat demokratikë dhe stabilitetin kushtetues, edhe pse me sfida të vazhdueshme për shkak të ndikimeve politike.

Këto shembuj ndërkombëtarë tregojnë se ruajtja e pavarësisë së Gjykatës Kushtetuese dhe respektimi i frymës origjinale të Kushtetutës janë thelbësore për stabilitetin politik dhe demokratik. Për Kosovën, mësimi kryesor është nevoja për të shmangur krijimin e “kushtetutës paralelë” dhe për të forcuar institucionet në mënyrë që të parandalohen devijimet politike dhe krizat e vazhdueshme.

Shkrimet në këtë rubrikë nuk shprehin qëndrimet e gazetës "Kosova Sot Online".