A është e mundur që të evitohet Brexiti?

Shkruan: Anatole Kaletsky

Një referendum i ri do të prodhojë një shumicë të qartë pro mbetjes së Britanisë në BE 

Në kohëra të trazirave politike, ngjarjet mund të lëvizin nga e pamundura në të pashmangshmen pa kaluar në gjendjen e ndërmjetme. Në fillim të vitit 2016, ideja e Britanisë që largohej nga Bashkimi Evropian dukej pothuajse aq absurde sa edhe ideja që president i ardhshëm i SHBA-së të bëhej personi i cili kishte falimentuar gjashtë herë dhe që ishte i njohur për ngacmime seksuale. Disa muaj më vonë, Brexit dhe presidenca Trump u pranuan universalisht si pasojë e pashmangshme e një fryme anti-elitiste, kundër globalizimit, reagim që ishte i parashikueshëm dekada më parë. Kjo ndjenjë e pashmangshmërisë, shumë më tepër se një bindje e vërtetë antievropiane, është ajo që e ka dekurajuar Britaninë që ta ndryshonte mendjen rreth një politike të pakuptimtë dhe vetëshkatërruese, të cilën pak votues e mbështesnin deri në vitin 2016. Mesazhi nga votimet post-Brexit dhe fokus grupet ka qenë: "Ne të gjithë e dimë se Brexit duhet të ndodhë, kështu që pse politikanët thjesht nuk vazhdojnë me të?" Por, me procesin e Brexitit që po lëviz drejt kulmit të tij, një tjetër rezultat po lëviz nga e pamundura në pashmangshmëri: Britania së shpejti mund ta ndryshojë mendjen dhe të vendosë të qëndrojë në BE.

Ky ndryshim i fatit mund të fillojë muajin e ardhshëm, kur kryeministrja Theresa May pritet të humbasë votimin vendimtar parlamentar mbi marrëveshjen e saj Brexit. Nëse dhe kur të ndodh kjo humbje, May do të përballet me dy opsione të pakëndshme. Ajo mund të kryesojë një ndarje "pa marrëveshje" me Evropën - që do të ishte njëlloj si një deklaratë e luftës ekonomike kundër BE-së - dhe të rrezikojë një krizë ekonomike të nivelit të vitit 2008, të shoqëruar nga një trazirë rreth kufirit në Irlandë që mund të rihapë "Troubles" (problemet në Irlandën veriore). Apo, ajo mund të thyejë premtimet e saj ekstravagante për të nderuar "udhëzimet e njerëzve" nga referendumi i vitit 2016 dhe të lejojë një votim të ri popullor, i cili mund ta anulojë Brexitin. 

Aura e pashmangshmërisë

Për ta shmangur këtë zgjedhje të urryer, May mund të provojë për herë të fundit të shtyjë propozimet e saj përmes Parlamentit pas humbjes së votimit të planifikuar për javën e 14 janarit. Por nëse kjo përpjekje e fundit dështon, zgjedhjet e saj do të reduktohen në një ndarje pa marrëveshje nga Evropa dhe mbajtjes së një referendumi të ri. Me mundësitë që ngushtohen në këtë mënyrë, rreziqet dhe sakrificat e "tmerrit", sikur që lobit kryesor të biznesit në Britani publikisht përshkruajnë daljen nga BE-ja pa asnjë marrëveshje, shpejt do të vijnë në fokus dhe një shumicë parlamentare dypalëshe do të krijohet, me siguri për ta bllokuar këtë rezultat.

Disa deputetë konservatorë kanë premtuar tashmë të japin dorëheqjen nga partia nëse May ndërron mendjen për të mbështetur një dalje pa marrëveshje dhe, numrat e rebelëve me siguri do të rriteshin mjaftueshëm për ta rrëzuar qeverinë e saj. Meqë është bërë e qartë pamundësia e miratimit të një daljeje pa marrëveshje, apo sipas marrëveshjes May, aura e pashmangshmërisë që ka mbrojtur Brexitin nga sfida serioze që nga viti 2016, po shuhet, dhe së shpejti ndjenja e pashmangshmërisë mund të lëkundet në favor të një referendumi të ri. Ky ndryshim tashmë ka filluar në mediat britanike. Pasi që gjatë dy viteve të fundit kanë denoncuar si "armiq të popullit" dhe një tradhtar i demokracisë këdo që sfidonte Brexitit, 'BBC', 'The Times' dhe organet e tjera me ndikim mediatik janë kujtuar papritmas se një parim thelbësor i demokracisë është që votuesit kanë të drejtë për të ndryshuar mendjen e tyre.

Por, derisa janë duke u zhdukur kundërshtimet "parimore" ndaj një referendumi të ri, është shfaqur një problem shumë praktik: Cila pyetje duhet të shtrohet në një "votim përfundimtar të popullit"? A duhet zgjedhësit të zgjedhin midis qëndrimit në BE apo pranimin e marrëveshjes së tërheqjes së May-it? Apo duhet që opsionet të jenë "Jo Brexit" kundrejt "Pa marrëveshje"? Apo për zgjedhjen më të ngushtë ndërmjet marrëveshjes së May-it dhe mungesës së marrëveshjes, gjë që kërkohet nga fanatikët e Brexitit që argumentojnë se mundësia e vazhdimit të anëtarësimit në BE u eliminua nga referendumi i vitit 2016? Përgjigja e qartë do të ishte paraqitja e votuesve me të tre opsionet - "Pa marrëveshje", "Marrëveshja e Mayit", ose "Jo Brexit". Por problemi më pas del se si duhet të numërohen votat nëse asnjë nga këto opsione nuk urdhëron një shumicë të qartë. Nën sistemin e parë të kaluar të përdorur në zgjedhjet britanike dhe amerikane, opsioni i mbështetur nga më shumë vota do të fitonte. Por kjo do të ishte krejtësisht e papranueshme për mbështetësit e Brexitit, të cilët do ta kishin të garantuar humbjen, nëse votuesit e tyre do të ndaheshin ndërmjet Marrëveshjes së May-it dhe mungesës së marrëveshjes.

Kundërshtarët e Brexitit

Kështu që, për ta fituar legjitimitetin demokratik, votat do të duhej të numëroheshin ose nëpërmjet një sistemi preferencial, i cili kërkon votuesit për zgjedhjen e parë dhe të dytë ose me një proces në dy faza. Për shembull, fletëvotimi mund të kërkojë fillimisht votuesit që të deklarojnë nëse ata pranojnë propozimin e qeverisë ndaj Brexitit dhe pastaj t'i përgjigjen një pyetje të dytë të kushtëzuar: Nëse marrëveshja e qeverisë nuk fiton mbështetjen e shumicës, a do të preferonit variantin pa asnjë marrëveshje apo të mbeteni në BE? Përndryshe, votuesit mund të pyeteshin së pari nëse duan të qëndrojnë në BE ose të shkojnë përpara me Brexit, dhe pastaj, në rast se Brexit fiton, a do të preferonin marrëveshjen e May-it apo variantin pa marrëveshje.

Kundërshtimi më i fortë për një referendum të dytë është se sistemet e ndryshme të numërimit mund të japin rezultate shumë të ndryshme, të paktën në teori, duke minuar kështu legjitimitetin e të gjithë procesit. Por, ky kundërshtim rezulton të jetë teorikisht e vlefshëm vetëm nëse opinioni publik ndahet në mënyrë të drejtë në mënyrë të barabartë ndërmjet tri rezultateve të mundshme. Në praktikë, opinioni tani duket se po zhvendoset në atë pikë ku ka të ngjarë përgjigje të qarta, pavarësisht se si bëhen pyetjet. Në anketën e parë të detajuar të të gjitha tri opsioneve të Brexitit, të kryer nga 'YouGov' në fillim të dhjetorit, një votë standarde "first-past-the-post" do të rezultojë në mbetjen e një shumice absolute prej 54% absolute, kundër një mbështetjeje prej 28% për një dalje nga BE-ja pa marrëveshje; dhe 18% për marrëveshjen e May-it. Në një zgjedhje të thjeshtë kundër marrëveshjes së May-it, shumica që janë për mbetje në BE do të ishte edhe më e madhe, prej rreth 62%.

Dhe, në një numërim preferencial të votave, që ridistribuoi preferencat e dytë të mbështetësve të Mayit, kundërshtarët e Brexitit do të fitonin ende me një diferencë vendimtare prej 57% në 43%. Sigurisht, votuesit mund të ndryshojnë mendjen e tyre në një fushatë referendumi. Por, sikur qëndrojnë gjërat tani, një referendum i ri do të prodhojë një shumicë të qartë pro mbetjes së Britanisë në BE, pavarësisht se si do të numëroheshin votat, apo si do të shtroheshin pyetjet. Kjo sugjeron se forca e pashmangshmërisë po fillon të lëvizë kundër Brexitit. "Ne të gjithë e dimë se Brexiti duhet të anulohet," mund të thonë së shpejti votuesit, "kështu që pse politikanët nuk vazhdojnë thjeshtë me të?" 

 

(Kosova Sot)