Ndryshimet në rendin global

Shkruan: Nijazi Halili

Përgjatë historisë, shpërndarja e ndikimit  në rendin global ka qenë gjithmonë subjekt i ndryshimeve, këto ndryshime, kanë shënuara periudha  stabiliteti dhe paqëndrueshmërie, që janë një pjesë e rëndësishme  e sistemit ndërkombëtar. Pas rënies së Bashkimit Sovjetik, struktura bipolare e Luftës së Ftohtë i la vendit një rendi botëror unipolar të dominuar nga Shtetet e Bashkuara. Ky tranzicion i lejoi SHBA-së të merrte rolin e një hegjemoni global, duke formuar dhe ruajtur rendin ndërkombëtar liberal.

Me çdo aspekt, SHBA-ja ka dominuar sferat globale ushtarake, ekonomike, politike, teknologjike dhe kulturore për dekada të tëra. Megjithatë, pavarësisht dominimit të saj, SHBA-ja ka shfaqur shenja të rënies relative në sistemin ndërkombëtar, megjithëse nuk është e krahasueshme me rënien e Bashkimit Sovjetik, konkurrenca e re e fuqisë së  (GDP) është zhvendosur me rishfaqjen e multipolaritetit gjatë viteve në rendin  global.

Dinamika e fuqive të mëdha: Kina, Rusia dhe Fuqitë e mesme,rritja e Kinës, rikthimi i Rusisë dhe ardhja e fuqive  të mesme si India, Brazili, Japonia dhe shtetet e Gjirit kanë ndryshuar  ndikimin e tyre në  shekullin e njëzet e një. Në fushën ekonomike, SHBA dhe Kina janë dy ekonomitë më të mëdha në botë për sa i përket barazisë nominale dhe fuqisë blerëse (PPP); SHBA kryeson nominalisht, ndërsa Kina është në krye në PPP që nga viti 2016 kur ia kaloi Shteteve të Bashkuara. Që nga viti 2024, të dy vendet përbëjnë përkatësisht 43.2% dhe 34.5% të GDP-së globale në terma nominalë. Të dy vendet  kanë GDP shumë më të madhe se vendet e renditura të tretë, Japonia dhe India (GDP).Megjithatë, balanca e ndikimit në sferën ekonomike po zhvendoset aktualisht drejt Kinës, me formimin e institucioneve financiare si BRICS, Organizata e Bashkëpunimit të Shangait (SCO) dhe Banka Aziatike e Investimeve në Infrastrukturë (AIIB) që kanë rivalizuar sistemin Bretton Woods të udhëhequr nga SHBA dhe rendin global liberal.

 Ushtarakisht, SHBA-ja vazhdon të dominojë përmes fuqisë së saj ushtarake dhe detare dhe e tejkalon konkurrencën. Në vitin 2023, SHBA-ja përbënte gati 40% të shpenzimeve ushtarake nga vendet në nivel global me 916 miliardë dollarë, duke tejkaluar nëntë shpenzuesit e ardhshëm më të mëdhenj që së bashku përbëjnë 883 miliardë dollarë në shpenzimet e mbrojtjes. Çuditërisht, SHBA renditet numër një në renditjen vjetore Globale të  fuqisë ushtarake, e ndjekur nga Federata Ruse në vendin e dytë dhe së treti nga Republika Popullore e Kinës. Megjithatë, dinamika e fuqisë globale është transformuar që nga Lufta e Dytë Botërore, Koreja e Veriut, Irani - që zotërojnë koka bërthamore.

Me shumë kujdes, SHBA-ja do t'i duhet të forcojë aleancat me partneret e saj, të cilët janë me  ndikimin dhe rritje të fuqive të cilat  aktualisht kërcënojnë  interesat amerikane në zonat e caktuara.

Shkrimet në këtë rubrikë nuk shprehin qëndrimet e gazetës "Kosova Sot Online".