
Lexoni edhe:
Bebe Rexha ironizon me 'mbylljen' e TikTok-ut: Ku do të shkojnë tani ‘njerëzit e famshëm’?
Astronomët kanë grumbulluar dëshmi që tregojnë se pjesa më e madhe e masës së një galaktike është e padukshme, por identiteti i kësaj "materie të errët" mbetet një mister. Në dekadat e fundit, hipoteza më e përhapur ka qenë që materia e errët përbëhet nga grimca të rënda që rrallë, nëse ndonjëherë, ndërveprojnë me dritën apo me materien tjetër. Megjithatë, kjo hipotezë nuk shpjegon dendësitë relativisht të ulëta në bërthamat galaktike, pasi simulimet e sjelljes së materies së errët tregojnë se ajo duhet të grumbullohet lehtësisht në dendësi jashtëzakonisht të larta, gjë që nuk përputhet me vëzhgimet.
Një përgjigje e mundshme për këtë problem është që grimcat e materies së errët janë jashtëzakonisht të lehta, miliarda herë më pak masive sesa neutrino, grimca më e lehtë e njohur aktualisht. Të quajtura “materie e errët e paqartë,” këto grimca hipotetike janë aq të lehta sa natyra e tyre kuantike si valë shfaqet në shkallë më të mëdha, madje galaktike. Kjo i lejon ato të stabilizohen në grumbuj gjigantë të materies së padukshme, duke formuar yje të errët.
Këto yje të errët janë interesante, pasi mund të shtrihen në hapësirë për mijëra vite dritë, por të kenë masa relativisht të vogla për shkak të lehtësisë së grimcave. Si rezultat, ato mund të formojnë bërthamat e galaktikave dhe të sigurojnë pjesën më të madhe të masës së tyre pa krijuar dendësi tepër të larta në qendrat galaktike.
Në një punim të botuar më 17 dhjetor 2024 në serverin e arXiv, një ekip ndërkombëtar astrofizikanësh eksploroi sesi galaktikat mund të evoluojnë në prani të materies së errët të paqartë. Si hap i parë, ata nuk u përpoqën të krijojnë një galaktikë komplekse. Në vend të kësaj, ndërtuan një model të thjeshtë që përmbante dy përbërës: një përqindje të madhe të materies së errët të paqartë dhe një përqindje më të vogël të gazit ideal të thjeshtë.
Më pas, ata llogaritën se si këta dy përbërës do të evoluonin nën ndikimin e ndërsjellë gravitacional. Ata zbuluan se, pavarësisht sjelljes fillimisht të rastësishme, materia e errët e paqartë u mblodh shpejt në një grumbull të madh në qendër, me re më të shpërndara të materies së errët që e rrethonin.
Gazi u përshtat me materien e errët të paqartë në qendër, duke krijuar atë që studiuesit e quajtën një “yll fermion-boson,” në referencë të dy llojeve të materies që u bashkuan për të formuar objektin qendror. Ky yll ishte krejtësisht ndryshe nga konceptimi ynë tipik për një yll. Do të ishte gjigant, deri në 10,000 vite dritë në diametër, dhe pothuajse plotësisht i padukshëm, përveç shkëlqimit të lehtë të gazit të shpërndarë në të.
Studiuesit vunë në dukje se ky yll do të përfaqësonte një përshkrim ideal të një bërthame galaktike, e cila ka dendësi më të larta, por jo tepër të larta, të materies normale, duke konfirmuar kështu një parashikim kyç të modelit të materies së errët të paqartë.
Hapi tjetër do të jetë ndërtimi i modeleve edhe më të sofistikuara për të eksploruar se si mund të duken këto “yje,” në mënyrë që astronomët të mund të krahasojnë parashikimet me vëzhgimet në botën reale.
(Kosova Sot Online)