Lexoni edhe:
Merret vendimi i papritur për Gjestin
A e hëngrën peshkaqenët Aleksandrin e madh?
Kur Aleksandri i Madh vdiq në vitin 323 para Krishtit, 13 vjet pasi krijoi një nga perandoritë më të mëdha të botës, ai la pas një nga misteret më të mëdha të pazgjidhura në arkeologji, transmeton gazeta “Kosova Sot Online”.
Studiuesit kanë debatuar gjatë për vendin ku është varrosur Aleksandri i Madh, me teori që variojnë nga atdheu i tij në Maqedoni (tani Greqi) deri në Egjipt.
Si Kupa e Shenjtë ose Arka e Besëlidhjes, varri i tij ka marrë një status legjendar që ka magjepsur shumë arkeologë ndër vite.
“Për sa kohë që varri i tij nuk gjendet, ai vazhdon të jetojë në një harresë pothuajse mistike, duke nxitur vazhdimisht ide të reja, teori dhe polemika,” tha për Live Science me email NicholasSaunders, profesor emeritus në Departamentin e Antropologjisë dhe Arkeologjisë në Universitetin e Bristol-it në Mbretërinë e Bashkuar dhe autor i librit "Jeta e Aleksandrit të Madh" (Brighter Child, 2006).
Qindra persona e kanë kërkuar varrin e tij, por pa sukses.
“Mbaj mend në vitin 1963, kur isha student në Universitetin e Aleksandrisë, një burrë grek po bënte gërmime afër stacionit të trenit,” tha për Live Science Zahi Hawass, arkeolog, egjiptolog dhe ish-ministër i Antikiteteve në Egjipt. “Unë shkoja shpesh për të parë gërmimet e tij. Nuk gjeti asgjë, por ai qëndroi pesë vjet duke kërkuar.”
Por a kanë bërë arkeologët ndonjë përparim në gjetjen e varrit? Calliope Limneos-Papakosta, drejtoreshë dhe themeluese e Institutit të Kërkimeve Helenike për Qytetërimin Aleksandrin, e cila aktualisht po bën gërmime në Aleksandri, Egjipt, beson se është pranë zbulimit të tij.
Ajo thotë se varri mund të jetë i fshehur nën rrugët e Aleksandrisë moderne, në kryqëzimin e dy rrugëve të lashta. Një statujë intriguese helenistike dhe gjurmë të tjera të lagjeve antike nga periudha e duhur tregojnë një vendndodhje shumë premtuese.
“Jam në udhëkryq dhe besoj se kam më shumë gjasa ta gjej varrin se kushdo tjetër,” tha Limneos-Papakosta për LiveScience.
Pse është kaq e vështirë të gjendet varri
Një nga arsyet pse varri ende nuk është gjetur është se trupi i Aleksandrit u zhvendos disa herë dhe kështu ai u varros më shumë se një herë.
Për më tepër, të dhënat historike për varrin janë të pakta dhe shpesh janë shkruar qindra vjet pas ngjarjeve që përshkruajnë. Secili nga këto burime kishte një agjendë politike ose njëanshmëri, tha Paul Cartledge, profesor emeritus i kulturës greke në Universitetin e Kembrixhit.
“Pra, duhet të marrësh gjithçka me një dozë të madhe skepticizmi,” tha Cartledge, autor i librit "Aleksandri i Madh" (Overlook Press, 2004), për Live Science.
Duke e bërë edhe më të vështirë kërkimin, nuk ka as imazhe të qarta të varrit që mund të udhëzojnë arkeologët në kërkimet e tyre, shtoi Saunders.
Së fundmi, qyteti modern i Aleksandrisë është ndërtuar pothuajse plotësisht mbi rrënojat e qytetit të lashtë.
“Aleksandria moderne, veçanërisht zona e qendrës, është ndërtuar plotësisht mbi monumente antike,” tha Hawass. “Teatri u zbulua gjatë ndërtimit të shtëpive. Dhe katakombet gjithashtu u zbuluan kështu.”
Për të gjetur varrin, arkeologët do të duhej të gërmonin në vende ku njerëzit jetojnë dhe punojnë sot, gjë që është e vështirë pa prova të forta se diçka e rëndësishme ndodhet poshtë.
Çfarë dimë për vdekjen dhe varrosjen e Aleksandrit
Sipas historianëve si Plutarku, në moshën 32-vjeçare, Aleksandri vdiq midis mbrëmjes së 10 qershorit dhe mëngjesit të 11 qershorit të vitit 323 para Krishtit, në Babiloni (në Irakun e sotëm). Shkaku i vdekjes së tij mbetet i debatueshëm, me disa që sugjerojnë se ai vdiq nga sëmundje si tifoja ose malaria, ose nga vera e helmuar, ndërsa të tjerë argumentojnë se ai u vra. (Disa madje besojnë se ai u shpall i vdekur para kohe.)
Pavarësisht nga ajo që e vrau Aleksandrin, trupi i tij u mumifikua. Ptolemeu I Soter, një gjeneral maqedonas grek që ishte shoku i ngushtë dhe truproja e Aleksandrit, luajti një rol kyç në zhvendosjen e trupit të tij.
“Trupi i tij u nis përmes Lindjes së Mesme, përmes asaj që sot është Iraku, drejt Sirisë,” tha Cartledge. Prej andej, për më shumë se dy vjet, ai udhëtoi rreth 1600 kilometra deri në Egjipt.
Ptolemeu kishte një agjendë të qartë: Aleksandri nuk kishte lënë një trashëgimtar të qartë politik (ndonëse gruaja e tij Roksanaishte shtatzënë me djalin e tij dhe ai mund të kishte pasur një trashëgimtar të jashtëligjshëm), dhe ndërtimi i një varri për Aleksandrin ishte një mënyrë për të forcuar pozitën e tij si pasardhës legjitim i mbretit maqedonas, tha Cartledge.
Fillimisht, trupi i Aleksandrit u dërgua në Luginën e Mbretërve pranë Luksorit në Egjipt, ku ishin varrosur shumë faraonë të Mbretërisë së Re, ndërsa qyteti i ri i Aleksandrisë ishte ende në ndërtim.
“Në vitin 305 para Krishtit, 18 vjet pas vdekjes së tij, trupi i Aleksandrit u soll në Aleksandri, kur tashmë ekzistonte një oborr mbretëror, një pallat dhe një muze,” tha Cartledge. “Të kishin Aleksandrin të varrosur atje do të ishte qershia mbi tortë për qytetin e ri.”
Disa dekada më vonë, sipas gjeografit grek Straboni, PtolemeuIV Filopator, faraoni i katërt i Egjiptit Ptolemaik dhe stërnipi i Ptolemeut I, e zhvendosi trupin e Aleksandrit në vendin e tij të fundit të dokumentuar të prehjes: Soma, mauzoleun e madh të Aleksandrisë.
Varri i tij ishte ende aty rreth 300 vjet më vonë, kur perandori i parë romak, Augusti (27 para Krishtit – 14 pas Krishtit.), vizitoi Aleksandrinë.
“Ai ishte i dëshpëruar për të parë trupin e Aleksandrit,” tha Cartledge. “Thuhet se ishte aq i dukshëm saqë kur ai u përkul, i theu hundën trupit të mumifikuar.”
Pas kësaj, nuk ka më përmendje të varrit për qindra vjet. “Ai zhduket nga dokumentet rreth vitit 500 pas Krishtit,” tha Cartledge.
Boshllëqe të mëdha në kronologji
Çfarë ndodhi me varrin gjatë periudhave të gjata të heshtjes historike ka nxitur spekulime të shumta dhe madje teori konspirative. Këto boshllëqe kohore e bëjnë të vështirë përqendrimin në teori të caktuara mbi vendndodhjen aktuale të varrit të Aleksandrit.
Saunders i konsideron të çuditshme këto boshllëqe në kronologji.
"Ishte vetëm rreth 300 vjet pas vdekjes së Aleksandrit që kemi një përshkrim të varrit," ndërsa shumica e të dhënave vijnë 600 vjet më vonë, tha Saunders për Live Science në një email. "Pra, çfarë ndodhi gjatë kësaj periudhe? Pse kjo heshtje?"
Për qindra vjet, varri ishte një "qendër pelegrinazhi shumë e njohur në të gjithë botën mesdhetare të lashtë," shtoi ai, ndaj në atë kohë "vendndodhja nuk ishte sekret."
Kështu që është e mundur që askush nuk e përshkroi vendndodhjen e varrit sepse të gjithë e dinin ku ishte. Mund të ketë pasur edhe një rivalitet midis të krishterëve që nderonin varrin e Krishtit dhe paganëve që adhuronin te varri i Aleksandrit. Kështu që, pasi krishterimi mori epërsinë, etërit e Kishës mund të kenë "siguruar që gjurmët e varrit të zhdukeshin/dëmtoheshin/shkatërroheshin në mënyrë që varri i Krishtit të bëhej qendra kryesore e pelegrinazhit në botën e lashtë," tha Saunders.
Limneos-Papakosta mendon se vendndodhja e varrit mund të jetë humbur gjatë Kryqëzatës së Aleksandrisë në vitin 1365, e cila shkatërroi qytetin, edhe pse nuk ka të dhëna historike që sugjerojnë se varri ose trupi u shkatërruan, tha ajo. Megjithatë, një mundësi lidhet me kultin e adhurimit që lindi rreth Aleksandrit të Madh. Edhe pse në dukje ky kult u shua mijëra vjet më parë, mund të ketë pasur ende njerëz në Aleksandri që, gjatë kryqëzatës, ndien nevojën për të mbrojtur eshtrat e Aleksandrit nga kryqtarët, të cilët do ta kishin përçmuar adhurimin e perëndive pagane.
"Besoj se priftërinjtë që drejtonin kultin e Aleksandrit mbrojtën varrin," tha Limneos-Papakosta. "Ai konsiderohej një perëndi, dhe ata u përpoqën ta mbronin kur kuptuan se po vinte shkatërrimi nga të krishterët. Besoj se ata e fshehën trupin dhe sarkofagun e tij."
Meqenëse vendndodhja e fundit e njohur e Aleksandrit ishte në Aleksandri, shumica e studiuesve pajtohen që varri i tij ndodhet ende diku në këtë qytet egjiptian.
"Aleksandri është i varrosur në Aleksandri, dhe për këtë jemi të sigurt, sepse në shekullin e parë pas Krishtit kemi informacion për vizitorë të varrit, përfshirë perandorë romakë si Jul Çezari," tha Limneos-Papakosta për Live Science. "Pra, e dimë që varri ishte atje."
Por pyetja shtrohet ku në Aleksandri.?
Kopshtet Shallalat
Limneos-Papakosta ka një teori. Gjatë një gërmimi në vitin 2009, ajo zbuloi një skulpturë të Aleksandrit, sipas një artikulli që ajo shkroi për Newsweek.
"Ishte dita jonë e fundit në vendgërmim dhe ishim gati të mbyllnim sezonin," tha ajo. "Por pastaj gjetëm skulpturën. Ishte një lloj mrekullie."
Hartat topografike dhe burimet e lashta sugjerojnë se zona ku u gjet statuja është afër vendit ku dikur ndodhej varri i tij, tha Limneos-Papakosta, dhe ekipi i saj ka vazhduar të gërmojë aty që atëherë. Tani, ajo mendon se është pranë zbulimit, duke e ngushtuar kërkimin në zonën e Kopshtit Shallalat në Aleksandrinë moderne, pranë Muzeut Kombëtar të Aleksandrisë, i cili përmban mbetjet e mureve të qytetit. Burimet e lashta sugjerojnë se lagjja mbretërore ndodhej në këtë vend gjatë antikitetit, tha ajo, megjithatë askush nuk e kishte gërmuar ndonjëherë.
Siti i gërmimit ndodhet pranë një kryqëzimi të lashtë të përmendur nga shkrimtari grek i shekullit të dytë, Akili Tatius, i cili përshkruan vendndodhjen e varrit.
"Ai shkroi se ishte disa qindra metra në perëndim të kryqëzimit të dy rrugëve kryesore të Aleksandrisë," tha ajo. Falë gërmimeve të fundit, "ne tashmë e dinim një nga rrugët kryesore [të njohur si Rruga Kanopike], por tani e dimë edhe të dytën, Rrugën Mbretërore."
Nën det
Por të tjerë mendojnë se Limneos-Papakosta është në rrugën e gabuar.
Cartledge, nga ana e tij, mendon se trupi duhet të ketë qenë brenda një mauzoleu të madh që ishte pjesë e një kompleksi mbretëror. Dhe ai beson se lagjja mbretërore ishte në një vend tjetër nga sa sugjeron Limneos-Papakosta.
"Një mauzole tregon se është një strukturë shumë solide që duhet të jetë e gjetshme," tha Cartledge. "Ai në Romë, mauzoleu i Augustit, është plotësisht i dukshëm. Pse nuk është i dukshëm mauzoleu i Aleksandrit? Përgjigjja e thjeshtë është se Brucheumi i Aleksandrisë, ku ndodheshin lagjet mbretërore, ishte pranë detit," tha Cartledge. (Brucheumi ishte një lagje e veçantë e Aleksandrisë.)
Por niveli i detit është ngritur disa metra që nga koha e Aleksandrit, sugjerojnë hartat historike, kështu që pjesë të mëdha të qytetit të lashtë, përfshirë lagjet mbretërore, ndoshta ndodhen nën ujë.
Në vitet e fundit, zhytësit kanë eksploruar bregdetin e qytetit dhe kanë gjetur fragmente që mund të jenë pjesë e strukturave antike.
Por edhe nëse një mauzole zbulohet, nuk ka asnjë garanci që trupi do të jetë brenda. "Vetëm nëse ai ishte në një arkivol që ruante trupin e tij, ai nuk do të gjendet kurrë," tha Cartledge. "Mendoj se trupi i tij mund të jetë ngrënë nga një peshkaqen."
Distrikti Mazarita
Saunders beson se varri ndodhet ende në tokë, ndoshta nën rrugët e zhurmshme të rajonit modern të Mazaritës, një zonë që dikur ishte qendra e qytetit të lashtë ku ishin pallatet e tij.
"Vetëm nëse projektet e reja të ndërtimit të kërkojnë prishjen dhe pastrimin në një nivel të thellë, është e pamundur që ai të zbulohet," tha Saunders. "Për mua, është pothuajse e paimagjinueshme që të jetë diku tjetër."
Hawass nuk ka një vend të caktuar në mendje, por është optimist se varri do të gjendet një ditë.
"A mund të themi se varri mund të zbulohet?" tha Hawass. "Po."
Por ndoshta nuk do të gjendet nga arkeologët që po e kërkojnë. Teatri, katakombet dhe shumë monumente të Aleksandrisë së lashtë u zbuluan rastësisht, falë ndërtimeve moderne.
"Varri nuk do të zbulohet kurrë nga studiuesit," tha Hawass. "Vërtet besoj se, një ditë, varri i Aleksandrit të Madh do të zbulohet rastësisht."
(Kosova Sot Online)
