Kolonizimi i Kosovës me serbo-malazezë, në periudhën e Luftës Ballkanike
Nga Akademik, Flori Bruqi
Kolonizimi i Kosovës me banorë joshqiptarë, kryesisht me serbë , ishte një proces i realizuar me plan nga qeveria e Serbisë në periudhën mes dy luftërave botërore.
– Kolonizimi ka filluar menjëherë pasi Rrafshi i Kosovës u bë pjesë e Mbretërisë së Serbisë dhe pjesë të Rrafshit të Dukagjinit u bënë pjesë e Mbretërisë të Malit të Zi në Luftën e Parë Ballkanike
– Mes viteve 1912 dhe 1941, në Kosovë janë vendosur mes 60.000 dhe 65.000 kolonë.
– Më shumë se 90% e numrit të përgjithshëm të kolonëve e përbënin serbët nga vende të ndryshme të Jugosllavisë (duke përfshirë malazezët).
– Mali i Zi në fund të vitit 1912 ka filluar me vendosjen e shtetasve të tyre në territoret e Kosovës Perëndimore.
– Mes viteve 1919 dhe 1927 në Kosovë janë themeluar 245 vendbanime serbe.
– Për kolonizatorët janë ndërtuar 11.273 shtëpi në Kosovë deri në fund të vitit 1935.
– Deri në vitin 1939 janë vendosur rreth 54.000 kolonizator, nga të cilët 49.000 Serb (duke përshirë edhe Malazezë), rreth 4.500, Kroatë dhe rreth 150 Sllovenë.
Në historinë e popujve të Evropës, vështirë se mund të gjendet ndonjë popull që të ketë qenë objekt i shtypjes nacionale siç ishte populli shqiptar, i cili jeton në trojet e veta autoktone në Kosovë e gjetiu. Mjeti më drastik, përveç shtypjes, terrorit, dhunës, likuidimit fizik etj., ishte edhe spastrimi etnik i trojeve shqiptare dhe kolonizimi me elementin serbo-malazez . Kështu, Kosova, edhe pse truall etnik i shqiptarëve, vazhdimisht u ballafaqua me pretendimet e pushtetit serb për kolonizim dhe kështu me dhunë të ndryshohet struktura e popullsisë që pastaj do të bënte sllavizimin dhe shkrirjen graduale të popullit autokton shqiptar. Serbia gjatë historisë shfrytëzoi të gjitha modelet e kolonizimit të trojeve shqiptare, e në veçanti të Kosovës, e cila është edhe objekt trajtimi në këtë punim.
Kolonizimi i trojeve në Kosovë është një proces, që pikësynim kryesor i gjithë politikës dhe i makinerisë ushtarake serbe e pastaj edhe jugosllave, në të gjitha periudhat kohore, ka qenë sllavizimi i Kosovës. Ndërkaq, gjatë historisë janë vërejtur edhe oshilime, herë ngadalësim e herë shpejtësim i hovshëm të procesit kolonizues, gjë që varej nga rrethanat politike, ekonomike e shoqërore që ishin të pranishme. Mirëpo, si proces, ai nuk është ndalur asnjëherë.
Për të realizuar sllavizimin e territoreve shqiptare mbi popullin tonë u veprua me masa e me mjete të ndryshme politike e ushtarako-policore, kuptohet edhe me ato ekonomike e sociale. Masat ishin sa antinjerëzore, aq edhe fashiste e të egra. Ato shkonin nga ato të ngacmimit e të kontrollimit të vazhdueshëm policor, deri tek rrahjet, vrasjet e zhdukjet masive të vendësve.Trevat iliro-arbërore të Kosovës, pas sundimit romak, përkatësisht bizantin, e pastaj një kohë edhe bullgar, kaluan nën sundimin e shtetit të Rashës në krye me Stefan Nemanjën (1165-1195), që e pushtoi pjesërisht edhe Kosovën. Pushtimi i plotë i Kosovës u bë më 1216. Bashkangjitja e Rrafshit të Kosovës dhe të Rrafshit të Dukagjinit, në administratën shtetërore të Rashës shënon fillimin e ekzistimit të etnikumit serb në këto vise. Duhet theksuar se në shekullin VI-VII, kur sllavët shkelën Ballkanin, shumë sllavë u dyndën në Ilirik dhe shkaktuan fatkeqësi të papërshkrueshme. Pasi kaluan një kohë të gjatë me grabitje, ata mbushën rrugët me trupa, robëruan shumë njerëz, plaçkitën gjithçka. Në tokat ilire ata rrëmbyen e vranë me mijëra njerëz, duke depërtuar edhe në vendet më të fshehura të atyre anëve, prandaj banorët e këtyre vendeve u detyruan të marrin malet dhe të fshehen nëpër pyje. Kështu, duke u lënë lirisht të trashëgojnë të gjitha të arriturat kulturore e shpirtërore që nëpër shekuj i arritën vetë. Kudo që kalonin sllavët, plaçkitnin, masakronin, varnin, digjnin vendbanime etj. Kështu ata, me zjarr e me hekur, arritën të tkurrin ndjeshëm hapësirën e banuar nga banorët autoktonë të Gadishullit Ballkanik. Popullata serbe erdhi në trevat shqiptare, përkatësisht në Kosovë si pushtues. Këtu gjetën popullatën iliro-shqiptare autoktone, e cila jetoi shumë shekuj më parë pandërprerë në këto troje. Treva e Kosovës është e banuar prej kohësh më të lashta. Shqiptarët janë pasardhës të fisit ilir, dardanëve. Dardanët ishin një nga fiset e mëdha ilire, që kanë jetuar në pjesën qendrore të Ballkanit. Zemrën e trojeve dardane e përbënte Kosova e sotme.
Të dhënat arkeologjike, historike, gjuhësore, folklorike etj., dëshmojnë qartë për autoktoninë shqiptare, për vazhdimësinë iliro-shqiptare. Prania e shqiptarëve në këto treva dëshmohet dhe vërtetohet më vonë edhe në krisobulat e diplomat e sundimtarëve mesjetarë serbë, ndërsa në periudhën e sundimit osman ekzistojnë dokumente të hollësishme dhe të bollshme mbi popullsinë dhe vendbanimet e Kosovës. Populli shqiptar ndër popujt më të vjetër të Evropës, mbi të cilin u vërsulën stuhi të shumta dhe rrallë mund të ketë ndonjë popull në botë që të ketë pasur pushtime dhe pushtues kaq të egër, që kanë njohur këto troje të banuara me iliro-shqiptarë. Në tokat ilire, e më vonë të arbërit të paraardhësve të shqiptarëve, u vërsulën një mori pushtuesish me qëllim që të gllabërojnë pjesë sa më të mëdha nga trungu ilir. Ata pushtues, arsenalin e vet do ushtrojnë me masakra, vrasje, djegie, vjedhje të kulturës shpirtërore e materiale. Të parët në këto fushata qenë grekët dhe romakët, të cilët jo vetëm që do të robërojnë banorët vendës, duke i helenizuar e romanizuar, por do t’u plaçkisin çdo gjë, duke zhdukur qenien ilire. Më vonë gjithë kjo do t’u mundësojë fiseve sllave që posa kishin zbritur nga Karpatet, më lehtë t’i nënshtrojnë e më lehtë t’i asimilojnë.
Kolonizimi i Kosovës me banorë joshqiptarë, kryesisht me serbë , ishte një proces i realizuar me plan nga qeveria e Serbisë në periudhën mes dy luftërave botërore.
Kolonizimi ka filluar menjëherë pasi Rrafshi i Kosovës u bë pjesë e Mbretërisë së Serbisë dhe pjesë të Rrafshit të Dukagjinit u bënë pjesë e Mbretërisë të Malit të Zi në Luftën e Parë Ballkanike të viti 1912 dhe ka vazhduar gjatë periudhës së Mbretërisë së Jugosllavisë, nga viti 1918 deri 1941. Kolonizimi i Kosovës ka pasur të theksuar notën nacionale, dhe sipas këtij nacionalizmi, “elementi jokombëtar” (shqiptarët) është dashur të zëvendësohet me „elementin kombëtar të shëndetshëm” (serbët dhe malazezët).
Mes viteve 1912 dhe 1941, në Kosovë janë vendosur mes 60.000 dhe 65.000 kolonë.
Më shumë se 90% e numrit të përgjithshëm të kolonëve e përbënin serbët nga vende të ndryshme të Jugosllavisë (duke përfshirë malazezët). Krahas kolonizimit serb të Kosovës, ka vazhduar edhe procesi i dëbimit të shqiptarëve nga Kosova si dhe reforma agrare.
Qëllimi i reformës agrare ishte likuidimi i lidhjeve feudale dhe krijimin e kushteve për zhvillimin e kapitalizmit, gjersa kolonizimi kishte synim ndërrimin e hartës demografike të Kosovës, në dobi të serbëve. Kjo reformë agrare kishte edhe aspektin etno-fetar, pasi që pronat e ish pronarëve shqiptarë, kryesisht kaluan në duart e malazezëve dhe serbëve ortodoksë.
Kolonizimi i Kosovës kryesisht trajtohet si projekt i dështuar, pasi nuk kënaqi as shtetin, as kolonët, e as vendasit. Rezultatet e hartës së re etnike u pavleftësuan gjatë Luftë së Dytë Botërore, kur Kosova iu bashku Shqipërisë, e shumica e kolonëve u dëbuan mbrapa në Serbi e në Mal të Zi.
Pas mbarimit të luftës, disa kolonëve iu ndalua kthimi në Kosovë.
Ngjarjet e lidhura me kolonizimin e Kosovës, me të madhe e kanë rritur konfliktin serbo-shqiptarë dhe albanofobinë në Serbi.
Kronologjia gjatë luftërave ballkanike, Kosova iu është bashkangjitur Serbisë dhe Malit të Zi. Edhe përkundër masës së dëbimit të dhunshëm të shqiptarëve të Kosovës (nga 1912-1914 janë dëbuar 281.747 njerëz), ata ende e bënin shumicën e popullatës në Kosovë.
Mali i Zi dhe Serbia kanë vazhduar me masat e kolonizimit të ndikojnë në ndërrimin e hartës demografike të Kosovë.
Mali i Zi në fund të vitit 1912 ka filluar me vendosjen e shtetasve të tyre në territoret e Kosovës Perëndimore.
Gjatë Luftës së parë Botërore ata kolonizator u tërhoqën në Mal të Zi, ashtu që pas luftës të ktheheshin në vendet e fituara. Pas Luftës së parë Botërore dhe krijimit të Mbretërisë Sllovene-Kroate-Serbe( SKS), administrata e Qeverisë SKS ka filluar programin gjithëpërfshirës të kolonizimit të Kosovës, duke iu dhënë përparësi ish ushtarëve ose anëtarëve të detashmentit çetnik serb . Qëllimi ishte vendosjen që elementet kombëtare e meritojnë dhe të ‰ vërtetuara”, gjithashtu, vullnetar lufte, çetnikë, xhandar, kufitar, të zhvendosur, refugjatë dhe aktivistë partiak. Kolonizatorët në mënyrë të rregullt janë pajisur me armatim përmes kooperativave agrare federale Unionit të kooperative agrare. Në vendet shqiptare kodrinore janë kolonizuar fillimisht me Malazez, pasi ata ishin më të ngjashmit në aspektin kulturor.
Përveç kësaj, ata pa ndopak frig janë vendosur në shtëpitë e konfiskuara të kaçakëve „duke mos u brengosur për hakmarrjes së mundshme, e as tapitë”. Kolonizatorët në fillim në mënyrë masive kanë fituar tokë, e cila është marr nga pronarët me anë të dokumenteve të regjistrimit. Numër i madh i kolonizatorëve është vendosur në shtëpitë e shqiptarëve, të cilët ishin të larguar me dhunë. Marrja e tokës së shqiptarëve e ka sjell deri te kryengritja e fshatrave të tëra, dhe madje edhe ndërhyrja ushtarake. Gjatë zhvillimit të tërë kolonizimit, pushtetit beogradas iu është dashur të luftonte me armë me rezistencën e kaçakëve shqiptarë, të cilët luftonin kundër vendosjes së pushtetit serb.
Mes viteve 1919 dhe 1927 në Kosovë janë themeluar 245 vendbanime serbe.
Vetëm në vjeshtën e 1931 në anën e Dukagjinit janë vendosur 1’400 familje nga Mal i Zi: janë ndërtuar shtëpi tipike dhe iu është ndarë më shumë 20.000 ha tokë mes rrugës Prizren–Gjakovë–Pejë dhe lumi Drin.
Për kolonizatorët janë ndërtuar 11.273 shtëpi në Kosovë deri në fund të vitit 1935.
Nga viti 1936 ka filluar vala e re e marrjes së tokës nga shqiptarët në rrethinat kufitare, ku atyre iu lejua vetëm 0.4 hektarë për familje , gjersa familjet kolonizatorë mesatarisht kanë pasur nga 8 hektarë tokë. Pushteti në këtë mënyrë ka provuar të shkatërrojë ‰ bazën e ekzistencës së shqiptarëve dhe i ka detyruar ata në emigrim, e cila e ka rritur edhe më shumë disponimi anti-qeveritar te shqiptarët. Serbizimi i Kosovës ka vazhduar deri në vitin 1941 dhe kjo mënyrë janë formuar shumë enklava serbe në Kosovë, duke përfshirë: Fushë Kosovën, Obiliqi, Hercegova, Orloviçi, Devet Jugoviçi, Lazarevo, Gornji Svračak, Donji Svračak, Jezero, Lug, Novo Rujce, Staro Gracko etj. Kolonitë e reja janë themeluar kryesisht në afërsi të rrugës kryesore, e cila është nga jugu deri në veri të Kosovës. Ka ekzistuar qëllimi që vullnetarët luftarak të vendosen në pika të rëndësishme strategjike, kryesisht në fushën e Dukagjinit, Drenicë, qarkun Dojrana i Maleshka. Deri në vitin 1939 janë vendosur rreth 54.000 kolonizator, nga të cilët 49.000 Serb (duke përfshirë edhe Malazezë), rreth 4.500, Kroatë dhe rreth 150 Sllovenë. Numri i përgjithshëm i kolonizatorëve, sipas komisionit agrar në të cilën ishin të paraqitur.
Komisioni agrar
Numri i kolonizatorëve Ferizaj 15.381 Gjakovë 15.824 Prizreni 3.084 Pejë 13.376 Mitrovicë 429 Vushtrri 10.169 Gjithësej 58.263. Kolonizimi gradual afatgjatë nuk i ka përmbushur pritjet e palës serbe. Serbi Vasa Shalletiç, udhëheqës i kooperativave agrare, konsideroi që shqiptarët duhet menjëherë të emigrojnë në Turqi dhe “vendosja e serbëve në mes të një gjysmë milioni shqiptarësh ishte një gabim”.
Duke kritikuar rezultatet gjysmake të arritura gjer atëherë të kolonizimit të Kosovës, akademiku dhe politikani serb Vasa Qubriloviç propozon mënyra për zgjidhjen e “problemit shqiptarë” me pastrimin etnik të Kosovës nga Shqiptarët.
Projekti i Vaso Qubriloviç për dëbimin e shqiptarëve
Vaso Qubriloviç më 1937 e ka punuar projektin për dëbimin e shqiptarëve për qeverinë ‰ e Stojadinoviçit, e cila është dashur ta udhëheqin organet shtetërore.
Arnautët është e pamundur për t’i thyer vetëm me anë të kolonizimit gradual …
Mënyra e vetme dhe mjeti i vetëm për të është forca brutale e një pushteti të organizuar shtetëror, në të cilin ne jemi gjithmonë mbi ta.
Me synim të shtypjes së shqiptarëve, qeveria e Serbisë ka formuar formacione paraushtarake çetnikët, të cilët janë udhëhequr nga Kosta Peçanac, Miliç Kristiç, Jovan Babunski, Vasilije Të ‰rbiç e të tjerë, të cilën kanë organizuar ekspedita ndëshkuese duke kryer dhunë, terror i plaçkitjen e organizuar.
Në periudhën ndërkombëtare 1918-1941), e cila ka zgjatur 23 vite, në Kosovë gati tetëmbëdhjetë vite është vënë regjimi ushtarak.
Gjatë një periudhe shumë të vështirë për shqiptarët nën administrimin e monarkisë ‰, Partia Komuniste e Jugosllavisë ka vepruar në Kosovë, avokuar për autonominë dhe të barazisë të ‰ popujve vëllazërore të Kosovës, dhe kundër emigrimit të shqiptarëve në Turqi, konfiskimit të tokës dhe terrorit të tyre kundër tyre. Kolonizimi i veriut të Kosovës Kolonizimi i territorit të Kosovës kryesisht veriut vazhdon edhe ditët e sotme pas pavarësisë në vitin 2016 gjatë mandatit presidencial të Hashim Thaçit.
Qeveria e Serbisë ka filluar ndërtimin e 300 shtëpive saktësisht në ‰ vendin e quajtur “Lugina e Diellit”, për kthimin e 1500 refugjatëve serbë, të cilët janë nga të gjitha vendet e ish-Jugosllavisë, e që të cilët asnjëherë nuk kanë qenë banorë të Kosovës. Rregullat ligjore dhe abuzimi Mbretëria e Serbisë ka miratuar Rregulloren për popullimin e zonave të sapo çliruar nga 20 shkurt 1914, por zbatimi i tij është i penguar shpejt nga shpërthimi i Luftës së Parë Botërore, por në korrik të të njëjtit vit. Mes viteve 1918 dhe 1920, Kosova është populluar në mënyrë të rastësishme. Kolonizimi i hapësirave të reja është e rregulluar me Rregulloren për popullimin e rajoneve jugore, nga 24 shtatorit 1920. Përmes kësaj rregullores pronat private mund t’i merren Prona private mund të konfiskohen për të krijuar komplekse për kolonizatorët, por Qeveria duhet të kthejë të njëjtën vlerësimin e kredisë të vendit në afërsi të tokave të konfiskuara. Në praktikë, kjo kryesisht nuk është respektuar. Duke i marr shqiptarëve tokat, autoritetet agrare nuk iu kanë njohur/pranuar të drejtat pronësore të tyre. Me rastin e ndërtimit të kompleksit kolonizator kryesisht nuk është llogaritur për interesin e fshatarëve shqiptarë: në disa raste e tëra rreth shtëpisë iu është marrë ‰, kështu që për hyrje në shtëpia duhet të kalojë përmes pronave të kolonizatorëve. Raste të tilla kanë sjellë një pozitë të papërshtatshme për shqiptarët dhe kolonizatorët. Rregullorja e popullimit të qarqeve jugore, më 1931 , është shndërruar në Ligji për reformën agrare dhe kolonizim, i cili pësoi ndryshime të caktuara në qershor të vitit 1933. Zbatimi i kolonizimit dhe reformës agrare, të cilat janë të lidhura direkt me njëra-tjetrën, vitet e para ishin përgjegjësi e Ministrisë së Reformës Agrare. Që nga viti 1929, kur ministria pushon së ekzistuari, por deri në shpërthimin e Luftës së Dytë Botërore, në vitin 1941, kolonizimi ka qenë në juridiksionin e Ministrisë së bujqësisë. Kolonizimi dhe reforma agrare e kanë pasur edhe dimensionin social pasi toka e marr nga agat dhe begët e dikurshëm dhe e ndarë për fshatarët e varfër. Tjetërsimi i ashtuquajtur „pasanik i madh” zbatimin e vendimit të kreut të qarkut të kryetarit të komunës së madhe, pas së cilës shteti përcaktohet çmimi i blerjes “tepricës” së tokës do të konfiskohen për qëllimin e reformës agrare.
Pronarët paraprak; Ish-pronarët shpesh nuk janë paguar në mënyrë të përshtatshme dhe çështja e pagesës së ish-pronarëve u konsiderua si një barrë për buxhetin e shtetit, sidomos në vitet e Kriza botërore ekonomike. muhaxhirëve dhe tok të marra nga kaçakët.
– Pothuajse një e katërta e vendit përbëhej nga të ashtuquajturit “Pronë pa pronar.”
-. Vetëm në komisionin agrar territorial në Pejë nga 1919 – 1939 ishin 9 674 hektarë braktisur përgjithmonë (të kaçakëve) të tokës.
– Mes viteve 1918 dhe 1928 janë ndryshuar 23 ministra të reformës agrare, nga të cilët vetëm katër kanë vizituar qarqet jugore.
-Pas vendosjes së diktaturës së gjashtë, më 1929, në mesin e komisionarëve agrare dominuan pothuajse ekskluzivisht kolonelë si Çemerikiç, Dimitrijeviç, Branovaqki.
– Pas përfundimit të luftës më 1945, qeveria e Jugosllavisë Demokratike Federative të gjithë kolonizatorëve iu ka ndaluar kthimin e tyre në Kosovë.
Akademik Flori Bruqi
Pothuajse një e katërta e vendit përbëhej nga të ashtuquajturit “Pronë pa pronar”, pasi që myslimanët kanë braktisur ato përgjithmonë. Vetëm në komisionin agrar territorial në Pejë nga 1919 – 1939 ishin 9 674 hektarë braktisur përgjithmonë (të kaçakëve) të tokës. Mes viteve 1918 dhe 1928 janë ndryshuar 23 ministra të reformës agrare, nga të cilët vetëm katër kanë vizituar qarqet jugore. Pas vendosjes së diktaturës së gjashtë, më 1929, në mesin e komisionarëve agrare dominuan pothuajse ekskluzivisht kolonelë si Çemerikiç, Dimitrijeviç, Branovaqki. Puna e komitetit suprem agrar iu është shënuar ekorrupsioni. Edhe pse ligji ka urdhëruar që vendi të ndahet në mënyrë kronologjike, pra, në mënyrë të aplikimit, në praktikë, megjithatë, parcela me cilësi të lartë ndahen më shpejt për ata që paguajnë. Unioni i Kooperativave Bujqësore të Serbisë jugore ka qenë institucion mjaft i diskutueshëm. Udhëheqësi afatgjatë i saj Vasa Shalletiç me 1936 ka propozuar dëbimin e shqiptarëve me regji të Unionit, i cili në të njëjtën kohë ishte përgjegjës për shpengimin e pronës së tyre. Përveç kësaj për të qenë keqtrajtuar politikisht, Unioni shpejt është bërë një simbol i korrupsionit. Abuzimi ndryshe dhe konfiskimin e fshatarëve shqiptarë të pronës private për vendosjen e kolonizatorëve kishin pasoja negative në marrëdhëniet e vendasit dhe kolonizatorëve; të cilët e kishin fituar tokën e konfiskuar në atë mënyrë. Nga dokumentet e ndryshme tregojnë se autoritetet agrare në mënyrë të paligjshme të kufizojë dhe të privojnë vendin e fshatarëve shqiptarë, shpesh pa zëvendësim apo kompensim. Në pozitën më të keqe ishin shqiptarët në zonat kufitare të Shqipërisë, ku pushteti ka vazhduar të vendos sa më shumë kolonizator, duke konsideruar që ashtu do ta sigurojë sigurinë e kufirit. Me këtë janë marrë pronat të konfiskuara të fshatarëve shqiptarë pavarësisht nëse familjet e tyre të mbijetojnë në atë tokë të vogël e kanë lënë.
Si pasojë e dëbimit shumëvjeçar të shqiptarëve dhe vendosjes së serbëve dhe malazezëve, ka ardhur deri te ndryshimeve të theksuara të strukturës etnike të banorëve. Gjithashtu, pasi që janë nënshtruar masat e dhunshme të marrëdhënieve ndërmjet grupeve etnike janë bërë shumë të tensionuar, sidomos në mes kolonizatorëve vendas shqipe dhe serbe, e cila kishte pasoja në thellimin e konfliktin serbo-shqiptarë . Paqëndrueshmëria kolonist pasurive dhe shpërndarjen e rregullt të tokës kanë çuar në një të përgjithshme të pasurisë të patrashiguar. Shumë kolonizatorë tokën e fituar në mënyrë jolegale e kanë shitur dhe janë kthyer në vendin e tij të lindjes, apo ia kanë dhënë me qira pronarëve myslimanëve, e cila ka “anuluar një nga objektivat kryesore të reformës së tokës dhe kolonizimi”. Nga ana tjetër, disa kolonizator, kryesisht malazez, rregullisht kanë shkaktuar konflikte me autoktonët. Gjatë Luftës së dytë Botërore Kosova iu është bashkangjitur Mbretërisë Shqiptare, e cila ishte protektorat italian. Shumica e kolonizatorëve serbë dhe malazezë të vendosur gjatë viteve 1920 dhe 1930 u dëbuan përsëri në Mal të Zi dhe Serbi, dhe shumë u vranë. Në fund të luftës, disa nga kolonizatorët serbë dhe malazezë të dëbuar nga Kosova kanë marrë pjesë masakrën e shqiptarëve në Tivar.
Ndalimi
Pas përfundimit të luftës më 1945, qeveria e Jugosllavisë Demokratike Federative të gjithë kolonizatorëve iu ka ndaluar kthimin e tyre në Kosovë, sepse ato konsiderohen si eksponentët e politikës serbomadhe paraluftës, prej së cilës regjimi i ri distancohej. Në mars 1945 qeveria e re federale ka sjell të ashtuquajturën Vendim nr, 153, e cila të gjithë kolonizatorëve përkohësisht ua ndalon kthimin në vendi e tyre të mëparshëm të banimit. Qeveria e re qysh në fillimin e gushtit 1945 kanë adoptuar Ligjin për revidimin e marrëdhënieve kolonizuese, i cili për kolonizatorët ka parashikuar kompensim të caktuar në Vojvodinë, nga ku ata u dëbuan në masë gjermanët nën danubian. Në shtator të vitit të njëjtë rreth 3.352 „ish kolonizatorëve” kanë fituar të drejtë kthimi në Kosovë, gjersa 306 kolonizatorëve, të cilën kanë humbur të drejtën e kthimit, janë devijuar në Vojvodinë. Platforma antishqiptare e pushtetarëve serbë për asgjësimin e shqiptarëve ka gjetur zbatimin e saj në vazhdimësi kohore në të gjitha fushat e jetës shoqërore. Ajo ka pasur kulmet e veta herë në fushën ekonomike, herë në atë politike, herë në atë fetare apo në atë ushtarake, por vazhdimisht të gërshetuara. Ndaj popullatës dhe vendbanimeve shqiptare, policia, ushtria dhe paramilitarët serbë në masë të gjerë, duke filluar në mars të vitit 1998 e deri në pranverë të vitit 1999 ndërmorën ofensiva për vrasjen e popullatës shqiptare dhe rrënimin e vendbanimeve të tyre. Kjo shtypje kulmin e arriti në muajt mars – qershor 1999. Në këtë fundshekulli, kur bota përgatitet të hyjë në mijëvjeçarin e tretë me arritje njerëzore e qytetare, shqiptarët e Kosovës pësuan një tragjedi të vërtetë: ata u ndodhën përpara mizorive dhe reprezaljeve makabre si dhe përpara një spastrimi të egër etnik të ushtruar nga ana e forcave policore e ushtarake si asnjëherë tjetër më parë. Millosheviqi dhe bashkëpunëtorët e tij, në zbatimin e planeve të përgatitura në fshehtësi, hodhën kundër shqiptarëve kosovarë armatën 45-mijëshe të policëve, ushtarakëve dhe paraushtarakëve serbë. Repartet e saj me uniforma e pa uniforma nxirrnin dhunshëm brenda disa minutave shqiptarët nga banesat dhe shtëpitë e tyre, disa nga të cilave ua vinin flakën, ndërsa njerëzit i nisnin drejt kufirit shqiptar e maqedonas. Millosheviqi kishte vendosur që t’i qëronte hesapet përgjithmonë me shqiptarët e Kosovës, ta spastronte etnikisht tokën sa më parë nga këta banorë autoktonë. Kështu planifikonte që 610 vjetorin e Betejës së Kosovës ta “festonte” në Gazimestan pa shqiptarë në Kosovë. Edhe përkundër vrasjeve, masakrave e dëbimeve të shqiptarëve, pushteti serb me qëllim të kolonizimit të Kosovës bënte propagandë dhe vazhdonte ndërtimin e objekteve të banimit për popullatën serbe. Kështu, siç njofton gazeta “Jedinstvo” e Prishtinës, e datës 11 mars 1999, në lagjen “Bazhdarhane” në Prizren me 10 mars 1999 filloi ndërtimi i 236 banesave për nevoja të Ushtrisë Jugosllave dhe Ministrisë së Punëve të Brendshme të Serbisë dhe kuadrave të nevojshme për ekonominë e Prizrenit. Vala e terrorit të institucionalizuar shtetëror serb, e vrasjeve, e masakrimeve, e ekzekutimeve të shqiptarëve përfshiu mbarë Kosovën. Paramilitarët e policët, por dhe ushtarët e egërsuar serbë mund të vrisnin dhe vrisnin kë të donin e kur të donin – pa ndjerë kurrfarë përgjëgjësie, as morale, as njerëzore e as ligjore. Mund të vrisnin edhe vrisnin të rinj e të reja, pleq, plaka e burra, duke mos kursyer as fëmijë e as foshnja. Vrisnin – me apo pa motiv. Vetëm pse ishin shqiptarë. Vetëm pse donin t’i zhduknin nga faqja e dheut, t’i zhduknin nga Kosova, në mënyrë që ata, që mund të shpëtonin nga plumbi ose nga thika e tyre, të iknin, të detyroheshin të largoheshin nga Kosova, në qoftë se rastësisht mund të shpëtonin nga arrestimi apo deportimi i dhunshëm i tyre.
Vrasjet dhe masakrat barbare më monstruoze, që bëri pushteti kundër popullit shqiptar në Kosovë, me synim plotësisht të qartë për shfarosjen totale të tërë popullatës shqiptare të Kosovës demaskoi plotësisht politikën dhe karakterin gjenocidal të pushtetit dhe të shtetit serb. Falangat dhe kordonet ushtarake, policore e paramilitare serbe të vdekjes nuk kursyen jo vetëm civilët e paarmatosur shqiptarë, por as gratë, as fëmijët, as foshnjet e as pleqtë e tyre. Duke treguar haptas tërë egërsinë e tyre dhe duke u munduar t’i fshinin gjurmët e dhunës makabre, forcat serbe dogjën viktimat e terrorit të tyre, ose edhe i zhvarrosën dhe i dërguan trupat e tyre në drejtime të panjohura, të cilat sot po zbulohen në varrezat e shumta nëpër Serbi. Me fillimin e konfliktit të armatosur në Kosovë (mars 1998), spastrimi etnik e gjenocidi morën formën e një veprimtarie barbare, që sfidoi gjithë bashkësinë ndërkombëtare në prag të shekullit XXI. Bombardimet e NATO-s të filluara më 24 mars 1999 kishin për synim ndaljen dhe ndërprerjen e spastrimit etnik të Kosovës me vrasje, masakrime e ekzekutime, me plaçkitje, rrënime e djegie të vendbanimeve të tëra dhe me deportimin masiv të popullsisë shqiptare nga trojet e veta etnike, që ushtronte pushteti ushtarako-policor serbë mbi popullatën shqiptare. Planet serbe, të propozuara edhe nga Dobrica Qosiq e akademikë të tjerë serbë, deri edhe nga qarqe të politikës zyrtare të Beogradit, kanë planifikuar zbrazjen e Kosovës nga shqiptarët. Për të arritur këtë qëllim, është ushtruar gjenocid i plotë mbi një popullsi të tërë në Kosovë. Është masakruar gjithë ajo popullsi civile, për t’u poshtëruar në atë masë aq barbare e për t’u deportuar ajo në tri drejtime: Shqipëri, Maqedoni e Mal të Zi. Ky dëbim ishte eksoduesi, përkatësisht zhvendosja më masive në Evropë që nga Lufta së Dytë Botërore.
Dëbimi – nxjerrja e njerëzve me dhunë nga shtëpitë
Dëbimi – nxjerrja e njerëzve me dhunë nga shtëpitë dhe banesat e tyre, ku para tytave të automatikëve urdhëroheshin që të vazhdojnë drejt stacionit të trenit ose të motorizuar, madje edhe në këmbë iknin drejt Shqipërisë, kufirit me Maqedoninë, por edhe drejt viseve me popullatë kryesisht shqiptare e boshnjake në Mal të Zi. Nga të katër anët e Kosovës kolona njerëzish në këmbë, me traktorë, me makina e me tren kishin marrë rrugën e mërgimit, të ndjekur e të persekutuar nga forcat serbe. Në mesin e tyre kishte edhe të sëmurë e të moshuar dhe të hendikepuar, gra shtatëzëna e fëmijë dhe foshnja të posalindura. Udhëtonin këta të ndjekur ose ecnin në këmbë kilometra e kilometra në kushte të vështira atmosferike e me përjetime e kujtime tronditëse për njerëz të vrarë e të pavarrosur, kufoma të hedhura anës rrugëve, djegie të tyre e të shtëpive të tyre. U sendërtuan në vepër thëniet e kriminelit Sheshel, i cili vazhdimisht theksonte se shqiptarët duhet të ndiqen përtej Bjeshkëve të Nemura, të vdekur ose të gjallë… Ndërsa, pushteti serb kishte bërë plane që pas kësaj të gjithë refugjatët nga Kroacia e Bosnja të sillen në Kosovë si dhe një numër i popullatës serbe nga e ashtuquajtura “Srpska Republika”, p.sh. pjesë e popullatës së Banja Llukës në Prishtinë e kështu me radhë. Për të dëbuarit në Maqedoni vend i ferrit ishte Bllaca, ku njerëzit ballafaqoheshin me vdekjen. Të moshuarit, të sëmurit, fëmijët, të lodhur e të rraskapitur, të mërdhirë e të uritur erreshin, por nuk gjenin dot të gjallë. Bllaca ishte një katastrofë njerëzore e politikës antihumane ndaj një populli të pambrojtur. Bllaca, si e këtillë, u dënua nga opinioni demokratik e humanitar botëror. Pas asaj rrëmuje të invazionit të policëve dhe të paramilitarëve, shtëpitë shqiptare mbetën dyerhapur. Mbetën edhe shporetat e ndezur, edhe buka në shporetë, gjellëra mbi të e përgatitur, tryeza e shtruar.
Gjatë dëbimit iu plaçkitën të hollat, gjërat me vlerë, automobilët.
Ata që nuk kishin mall, rraheshin apo edhe vriteshin. Dokumentet personale u merreshin dhe menjëherë ua grisnin, me qëllim që ata të mos kenë dëshmi legjimiteti. Ata ishin të bindur se shqiptarët nuk do të kthehen kurrë. Edhe gjatë dëbimit paramilitarët serbë u thonin: Se kurrë nuk do ta shohin Kosovën më, e nëse e shohin atë do ta shohin nëpërmjet ekranit të televizionit! Se vetë e keni kërkuar këtë, shkoni në Shqipëri se ajo është juaja, kjo është Serbi! Që kjo është NATO-ja, vetë e keni kërkuar atë, etj.
Para tërheqjes, paramilitarët serbë ekzekutonin shqiptarët në vend, ndërsa gjatë tërheqjes ndanin burrat nga gratë, nga anëtarët e familjes dhe i kanë ekzekutuar, apo i kanë humbur, ndërsa gratë dhe vajzat ka raste kur i kanë dhunuar. Lidhur me dëbimin e popullatës shqiptare nga Kosova, Kadare shkruante: “Deportimi i shqiptarëve të Kosovës është e treta tragjedi, më e egra, më e pashembullta e më mizorja. Por ajo ka brenda, bashkë me zinë, edhe dritën e së ardhmes. Është hera e parë që shqiptarët do të kthehen përsëri atje prej nga u shkulën. Në fatin tonë ka ndodhur një ndryshim, nga ato që quhen hyjnore. Shqipëria, pas gjithë anktheve të saj po skajohet më në fund në atë pjesë të botës, që ëndërronin njerëzit më të ndritur të saj, që nga Gjergj Kastrioti gjer të rilindasit: në zonën evropiane, ku ka qenë e aty ku e kishte vendin. Të tjerët, fqinjët e saj të egër le të shkojnë ku të duan. Atë Kosovë, që e lanë si një të keqe, shqiptarët do të mbushin përsëri me praninë e tyre, me djemtë dhe vajzat e bukra, me rrudhat e pleqve, me armatë e pathyeshme të foshnjeve e të fëmijëve, që do të përtërihen të gjitha, siç përtërihej jeta pas ikjes së mortajës. Jeta e rikthyer pas një sezone çmohen më shumë, dhe po ashtu çmohet me shumë toka dhe shtëpia, ninullat dhe librat, dhe gjithçka tjetër, që përbën atë që thuhet vendi i atit, Atdheu. Duke u ndarë nga një natë e zezë tmerri, shqiptarët nuk duhet të harrojnë në jetë të jetëve atë që u ndodhi. Jo për të rënë në kurthin e urrejtjes shterpe, por për të çmuar e për ta mbrojtur më mirë jetën e tyre…”
(Kosova Sot Online)
