
Lexoni edhe:
Godet Gjesti: Krejt në 'Big Brother Vip Albania' janë fake përveç njërës
Njerëzimi është zyrtarisht një sekondë më afër shkatërrimit të botës, thonë shkencëtarët. Ora e Kiametit është zbuluar – dhe tani ndodhet në 89 sekonda deri në mesnatë, një sekondë më afër sesa vitin e kaluar, transmeton gazeta “Kosova Sot Online”.
Kjo është gjithashtu afërsia më e madhe që ora ka arritur ndonjëherë në 78 vjetët e saj të historisë, që do të thotë se jemi më afër një katastrofe që mund të shkatërrojë botën se kurrë më parë.
Godet Gjesti: Krejt në 'Big Brother Vip Albania' janë fake përveç njërësLexoni edhe:
Revista e Shkencëtarëve Atomikë, e cila vendos vendosjen e akrepave të orës, përmendi luftën mes Rusisë dhe Ukrainës, konfliktet që vazhdojnë në Lindjen e Mesme, kërcënimin e luftës bërthamore, ndryshimet klimatike, një pandeminë të mundshme të gripit të shpendëve dhe garën për armët me Inteligjencë Artificiale për këtë përditësim.
Godet Gjesti: Krejt në 'Big Brother Vip Albania' janë fake përveç njërësLexoni edhe:
Organizata jo-fitimprurëse me bazë në Çikago krijoi Orën e Kiametit në vitin 1947 gjatë tensioneve të Luftës së Ftohtë që pasuan Luftën e Dytë Botërore për të paralajmëruar publikun mbi atë së sa afër ishim njerëzit në shkatërrimin e botës.
“Ne e vendosëm orën më afër mesnatës sepse nuk shohim përparim të mjaftueshëm në sfidat globale me të cilat po përballemi,” tha Daniel Holz, anëtar i bordit dhe fizikant në Universitetin e Çikagos.
“Vendosja e Orës së Kiametit në 89 sekonda deri në mesnatë është një paralajmërim për të gjithë liderët botërorë,” shtoi ai.
Që nga viti 2023, ora ishte vendosur në 90 sekonda deri në mesnatë, por këtë vit shkencëtarët parashikuan se ajo do të lëvizte përpara për të pasqyruar pamjen shqetësuese globale.
Pse është lëvizur Ora e Kiametit përpara?
Lëvizja e Orës së Kiametit një sekondë më afër të martën ka shënuar dështimin e njerëzimit për të bërë përparim në lidhje me kërcënimet globale gjatë 12 muajve të fundit.
Lufta mes Rusisë dhe Ukrainës, konfliktet që vazhdojnë të Izraelit në Lindjen e Mesme, kërcënimi i luftës bërthamore, ndryshimet klimatike dhe Inteligjenca Artificiale janë të gjitha arsyet që ora ka lëvizur përpara për herë të parë në dy vjet.
“Faktorët që formuan vendimin e këtij viti – rreziku bërthamor, ndryshimet klimatike, mundësia e përdorimit të gabuar të avancimeve në shkencën biologjike dhe një sërë teknologjish të tjera që po shfaqen si Inteligjenca Artificiale – nuk janë të reja në vitin 2024,” tha Holz.
“Por nuk kemi parë përparim të mjaftueshëm në adresimin e këtyre sfidave kyçe, dhe në shumë raste kjo ka çuar në efekte gjithnjë e më negative dhe shqetësuese.”
Pushtimi i Ukrainës nga Rusia në vitin 2022 shpalli konfliktin më të përgjakshëm të Evropës që nga Lufta e Dytë Botërore, ndërsa ka një ndjenjë gjithnjë e më të fortë “se një komb mund të përdorë armët bërthamore”.
“Lufta në Ukrainë vazhdon të mbetet një burim i madh rreziku bërthamor,” tha Holz. “Kjo luftë mund të eskalojë dhe të përfshijë armë bërthamore në çdo moment për shkak të një vendimi të nxituar ose përmes një gabimi dhe keqinterpretimi.”
Presidenti rus Vladimir Putin në nëntor uli pragun për një goditje bërthamore si përgjigje ndaj një game më të gjerë sulmesh konvencionale, një lëvizje që Kremlini e përshkroi si një sinjal për Perëndimin.
Doktrina e përditësuar e Rusisë përcaktoi një kornizë për kushtet në të cilat Putin mund të urdhërojë një sulm nga arsenali më i madh bërthamor në botë. Lindja e Mesme ka qenë një tjetër burim pasigurie me luftën Izrael-Gaza dhe armiqësitë rajonale më të gjerë që përfshijnë shtete si Irani.
“Po e ndjekim nga afër dhe shpresojmë që armëpushimi në Gaza të mbajë,” tha Holz.
Ndërkohë, Kina me armë bërthamore ka rritur presionin ushtarak afër Tajvanit, dhe Koreja e Veriut me armë bërthamore vazhdon me testet e raketave balistike. Ndryshimet klimatike paraqesin një tjetër kërcënim ekzistencial.
Viti i kaluar ishte më i nxehti në histori, sipas shkencëtarëve të Organizatës Botërore Meteorologjike të OKB-së. 10 vitet e fundit kanë qenë 10 vitet më të nxehta që nga regjistrimi, tha ajo.
“Ndërsa ka pasur rritje të dukshme në energjinë e erës dhe diellore, bota ende po bie pre në atë që është e nevojshme për të parandaluar aspektet më të këqija të ndryshimeve klimatike,” tha Holz.
Viti i kaluar gjithashtu pa përparime të pabesueshme në Inteligjencën Artificiale, duke nxitur shqetësime gjithnjë e më të mëdha midis disa ekspertëve për aplikimet e saj ushtarake dhe rrezikun që paraqet për sigurinë globale.
Qeveritë kanë trajtuar këtë çështje në mënyra të ndryshme. Në SHBA, ish-Presidenti Biden në tetor nënshkroi një urdhër ekzekutiv për të reduktuar rreziqet që Inteligjenca Artificiale paraqet për sigurinë kombëtare, ekonominë dhe shëndetin ose sigurinë publike.
Pasuesi i tij Donald Trump e shfuqizoi atë javën e kaluar, dhe gjithashtu njoftoi një investim prej 500 miliardë dollarë në infrastrukturën e Inteligjencës Artificiale nga sektori privat.
“Avancimet në Inteligjencën Artificiale po fillojnë të shfaqen në fushën e betejës në mënyra të pasiguruara por shqetësuese, dhe shqetësimi kryesor është mundësia e përdorimit të aplikacioneve të Inteligjencës Artificiale për armët bërthamore,” tha Holz.
“Për më tepër, Inteligjenca Artificiale po shpërfill gjithnjë e më shumë ekosistemin e informacionit të botës. Dezinformimi dhe gabimet e shpërndara nga Inteligjenca Artificiale do të shtojnë këtë dështim.”
Çfarë është Ora e Kiametit?
Ora e Kiametit është një kohë simbolike që tregon sa afër është bota një katastrofe globale të shkaktuar nga njeriu, sipas ekspertëve.
Çdo vit, ora përditësohet në bazë të asaj se sa afër jemi shkatërrimit të plotë të njerëzimit (“mesnata”).
Nëse ora lëviz përpara dhe afrohet me mesnatën (krahasuar me vendosjen e vitit të kaluar), kjo sugjeron se njerëzimi është më afër vetëshkatërrimit.
Por, nëse ora lëviz prapa, më larg mesnatës, kjo tregon se njerëzimi ka reduktuar rreziqet e katastrofës globale gjatë 12 muajve të kaluar.
Në disa vite, siç është 2024, akrepat e orës nuk janë lëvizur fare – që do të thotë se situata globale nuk ka ndryshuar.
Ora është vendosur nga Revista e Shkencëtarëve Atomikë, një organizatë jofitimprurëse me bazë në Çikago që publikon një gazetë akademike.
Megjithëse është simbolike dhe jo një orë e vërtetë, organizata zbulon një model fizik ‘ora katërçerek’ gjatë një ngjarje kur zbulon nëse dhe si kanë lëvizur akrepat e orës.
Pasi të zbulohen, modeli mund të gjendet në zyrat e revistës në Qendrën Keller, shtëpi e Shkollës Harris të Politikës Publike të Universitetit të Çikagos.
Çdo janar, Revista e Shkencëtarëve Atomikë zbulon përditësimin vjetor të Orës së Kiametit – edhe nëse akrepat e orës nuk janë lëvizur.
Kur u krijua Ora e Kiametit?
Ora e Kiametit kthehet në qershorin e vitit 1947, kur artisti amerikan Martyl Langsdorf u angazhua për të dizajnuar një kopertinë të re për revistën e Shkencëtarëve Atomikë.
Me një imazh të fuqishëm në kopertinë, organizata shpresonte të “frikësonte njerëzit drejt arsyes”, sipas Eugene Rabinowitch, redaktorit të parë të revistës.
Kjo ndodhi në një pasdite të frikës publike që lidhej me luftën dhe armët bërthamore, vetëm dy vjet pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore.
Langsdorf fillimisht mendoi të vizatonte simbolin e uraninit para se të vizatonte një orë për të shprehur një ndjesi urgjence.
Ajo e vendosi në shtatë minuta deri në mesnatë sepse “dukej mirë për syrin tim”, tha më vonë Langsdorf.
Në kopertinat e numrave të mëvonshëm të revistës, akrepat e orës janë rregulluar në varësi të asaj së sa afër jemi një katastrofe.
Pasi Bashkimi Sovjetik testoi për herë të parë bombën e tij bërthamore në vitin 1949, Rabinowitch e vendosi orën nga shtatë minuta në tri minuta deri në mesnatë.
Që nga ajo kohë, ajo ka vazhduar të lëvizë përpara dhe prapa.
Në vitin 2009, revista pushoi botimin e saj në print, por ora vazhdon të përditësohet një herë në vit në faqen e saj të internetit dhe tani është një ngjarje shumë e pritur në kalendarin shkencor.
Kush vendos se sa të shpejtë duhet të jetë Ora e Kiametit?
Pak kohë pas krijimit të saj, redaktori i revistës, Eugene Rabinowitch, vendoste nëse akrepat e orës duhet të lëvizin.
Rabinowitch ishte një shkencëtar, që njihte rusishten dhe një lider në bisedat për çarmatimin bërthamor, që do të thotë se ai ishte në diskutime të shpeshta me shkencëtarë dhe ekspertë nga e gjithë bota.
Pasi të merrte parasysh këto diskutime, ai do të vendoste nëse ora duhet të lëvizte përpara ose prapa, të paktën në dekadat e para të ekzistencës së orës.
Kur ai vdiq në vitin 1973, Bordi i Shkencës dhe Sigurisë i Revistës mori përgjegjësinë, i përbërë nga ekspertë të teknologjisë bërthamore dhe shkencës së klimës, dhe ka përfshirë 13 fitues të Çmimit Nobel gjatë viteve.
Paneli takohet dy herë në vit për të diskutuar ngjarjet globale, si lufta në Ukrainë, dhe për të vendosur nëse është e nevojshme të lëvizet ora.
Kur akrepat e orës ishin më larg mesnatës?
Në vitin 1991, pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, revista vendosi akrepat e orës në 17 minuta deri në mesnatë.
Përfundimi i luftës shkaktoi që SHBA dhe Bashkimi Sovjetik të nënshkruanin Traktatin e Reduktimit të Armëve Strategjike.
Kjo do të thoshte se shtetet do të zvogëlonin arsenalin e armëve bërthamore, duke reduktuar kështu kërcënimin e luftës bërthamore.
Për fat të keq, akrepat e orës nuk janë larguar më shumë nga mesnata që nga ajo kohë dhe nuk duken se do të kthehen në këtë pozicion së shpejti.
Sa afër ka qenë ora me mesnatën në 75 vitet e fundit?
Sa më afër mesnatës lëviz ora, aq më afër është njerëzimi shkatërrimit.
Më poshtë mund të shikoni si ka ndryshuar ajo gjatë viteve:
1947-48: 7 minuta
1949-52: 3 minuta
1953-59: 2 minuta
1960-62: 7 minuta
1963-67: 12 minuta
1968: 7 minuta
1969-71: 10 minuta
1972-73: 12 minuta
1974-79: 9 minuta
1980: 7 minuta
1981-83: 4 minuta
1984-87: 3 minuta
1988-89: 6 minuta
1990: 10 minuta
1991-94: 17 minuta
1995-97: 14 minuta
1998-2001: 9 minuta
2002-06: 7 minuta
2007-09: 5 minuta
2010-11: 6 minuta
2012-14: 5 minuta
2015-16: 3 minuta
2017: 2.5 minuta
2018-19: 2 minuta
2020-22: 100 sekonda
2023: 90 sekonda
2025: 89 sekonda
(Kosova Sot Online)