Besimi në shtetin kushtetues demokratik në Kosovë

Nga Ali Hertica

"E vetmja gjë e nevojshme për triumfin e së keqes është që njerëzit e mirë të mos bëjnë asgjë."

Shum lider politik ishin organizator të demonstratave dhe lëvizjeve protestuese dhe përdori energjinë  për të kanalizuar zemërimin e tij për padrejtësinë dhe pabarazinë në kanale productive dhe gjithmonë kërkohet mënyra brenda shtetit kushtetues demokratik për të ndryshuar diçka, për të arritur atë që ai e shihte si të mirën. Për shkak të kësaj shtytjeje dhe egërsie,  ndonjëherë ngjallte edhe kundërshtim, madje edhe brenda rrethit të tij, madje edhe brenda partisë së tij.

Unë nuk jam anëtar i asaj partie, as nuk i ndaj të gjitha zgjedhjet që bëri në të kaluarën. Por unë isha i përkushtuar ndaj tij dhe ndaja vlerat e tij themelore. Këto vlera lidhen me themelet e shoqërisë sonë dhe kornizën e ofruar nga sundimi demokratik i ligjit. Kjo është ajo që dua të diskutoj udo që unë dhe Mohamedi u takuam me njëri-tjetrin, sundimi i ligjit ishte gjithmonë në rrezik. Grupi i punës nisi një hetim të plotë parlamentar mbi metodat hetimore të përdorura nga policia dhe Shërbimi i Prokurorisë Publike kundër krimit të organizuar në vendin tone,  tashmë të gjitha këto, por unë fitova dy njohuri të rëndësishme nga ai studim gjithëpërfshirës. Së pari, se krimi i organizuar i drogës dhe armëve dëmton seriozisht marrëdhëniet normale ekonomike dhe kushtetuese përmes ushtrimit të pushtetit, frikësimit, korrupsionit dhe parave të paligjshme të manipuluara nga elita legjitime. Dhe së dyti, që qeveria duhet ta luftojë këtë krim të pabesë me forcë, por vetëm me mjete të autorizuara dhe nën mbikëqyrje të rreptë. Dy njohuri që prekin thelbin e sundimit të ligjit: një shoqëri duhet të jetë e qëndrueshme ndaj erozionit të vlerave dhe strukturave të saj, por mënyra se si bëhet kjo duhet të jetë në përputhje me të njëjtin sundim të ligjit.

Shumë kohë pas viteve tona politike, e "Një Vend, Një Shoqëri", të cilat synonin të krijonin një kundërlëvizje ndaj intolerancës në përhapje ndaj pakicave dhe ashpërsimit të debatit mbi integrimin.Me dialog, mirëkuptim dhe bashkëveprim të kujdesshëm, arrini më shumë sesa duke zgjeruar përçarjet, duke përdorur gjuhë të ashpër për shfaqje dhe duke luajtur me ndjenjat. "Një vend, një shoqëri" mbështetej në dy dispozita thelbësore të Kushtetutës sonë.Të gjithë ata që janë në Kosovë do të trajtohen në mënyrë të barabartë në rrethana të barabarta. Diskriminimi për shkak të fesë, besimit, mendimit politik, racës, gjinisë ose çdo lloj tjetër arsyeje është i ndaluar.

Të paktën, kjo është ende e shkruar në mermer, por tani kërkon një shtesë të vogël, sepse aftësia e kufizuar dhe orientimi seksual janë shtuar gjithashtu si baza të qarta për mosdiskriminim nga një iniciativë e Dhomës së Përfaqësuesve. Por jo të gjithë e dinë përmendësh Nenet se qka shkruhet në Kushtetutën e Republikë së Kosovës.Rëndësia e këtij nuk është vetëm se Anëtarët e Parlamentit përfaqësojnë të gjithë vendin, jo vetëm një provincë ose rajon, por edhe se ata përfaqësojnë të gjithë qytetarët, pavarësisht nga origjina, prejardhja, të ardhurat ose ngjyra. Dhe se të gjithë qytetarët, për këtë arsye, kanë të drejtë të përfaqësohen dhe të marrin pjesë në demokracinë tonë.Së bashku, këto nene formojnë një thirrje të fuqishme për politikanët tanë që të përfaqësojnë vërtet të gjithë qytetarët dhe të mos përjashtojnë askënd. Dhe pikërisht kjo i detyron ata të shqyrtojnë me kujdes grupet e ndryshme të popullsisë dhe vendin e tyre në shoqëri. Ju nuk jeni vetëm një përfaqësues i popullit për shumicën, as vetëm për pakicën që ju zgjodhi, qofshin ata fermerë, banorë të qytetit me arsim të lartë, holandezë marokenë apo sipërmarrës. Legjislatura e bën këtë, për shembull, duke vendosur kufizime në lirinë individuale të secilit për t'u shprehur, për të praktikuar besimin e tyre, për të gjykuar të tjerët ose për të dhënë mësim. Një shkollë ortodokse nuk mund të refuzojë thjesht një mësues thjesht sepse është homoseksual. Njerëzit nuk mund të përjashtohen nga punësimi bazuar në mbiemrin ose vendin e tyre të lindjes. Një politikan nuk mund të bëjë thjesht thirrje publike për diskriminimin e pakicave. Në shtetin tonë kushtetues, legjislatura përcakton kornizën, dhe ndonjëherë këto përcaktohen edhe nga ligji evropian dhe ndërkombëtar, të cilin qeveria dhe parlamenti e kanë miratuar dhe ndihmuar në krijimin e tij. Të drejtat themelore, të tilla si ndalimi i diskriminimit, të cilin Mohamed Rabbae e mbështeti, ose liria e fesë, mund të bien ndesh në praktikën e përditshme. Një e drejtë nuk e anashkalon domosdoshmërisht një tjetër; nuk ka diçka të tillë si një hierarki lirish.

Shumë nga përgjegjësia për rastet që nuk mund të zgjidhen në mënyrë miqësore i takon gjykatave. Ato do të duhet të vendosin për mosmarrëveshje specifike, të interpretojnë ligjin dhe traktatet dhe të përcaktojnë kufijtë e të drejtave të secilit individ. Gjyqësori është një lojtar kyç në sundimin e ligjit, dhe sipas mendimit tim, ky rol i rëndësishëm nuk vlerësohet ose respektohet gjithmonë. Kritika ndaj vendimeve kushtetuese është gjithmonë e mundur dhe shpesh e dobishme. Por shumë shpesh, vetë gjyqësori tallet dhe përgjegjësia e tij vihet në pikëpyetje. Nuk është vetëm brenda qarqeve më ekstreme politike që pretendohet se jemi bërë një shtet gjyqësor, një e ashtuquajtur "dikastokraci". Disa vjet më parë, Dhoma e Përfaqësuesve madje krijoi një grup pune për të hetuar këtë. A dëshiron vërtet gjyqësori të zërë vendin politik.

Prandaj, sundimi i ligjit është një ndërveprim i vazhdueshëm i shumë aktorëve, jo statik, por në zhvillim të vazhdueshëm. Pavarësia nga njëri-tjetri është thelbësore në këtë drejtim. Jo vetëm e gjyqësorit dhe, sigurisht, e politikanëve, por edhe e akademisë dhe e shtypit të lirë. Sundimi i ligjit nuk u përket vetëm institucioneve shtetërore. Ai u përket gjithashtu organizatave të shoqërisë civile dhe grupeve të interesit që gjejnë rrugën e tyre drejt gjykatave, dhe kjo është një gjë e mirë. Dhe çdo pakice të imagjinueshme në vendin tonë që pretendon vendin e tyre të ligjshëm në shoqëri dhe dëshiron të njihet atje. Por, do të shtoja: sundimi i ligjit nuk u përket ekskluzivisht atyre ose askujt tjetër. Jo shumicës, por as pakicave. Nëse sundimi i ligjit synon mbrojtje të barabartë dhe të drejta të barabarta për të gjithë, pyetja se kujt i përket sundimi i ligjit është tashmë përgjigjur. Ai u përket të gjithëve dhe për të gjithë. Askush nuk mund ta përvetësojë sundimin e ligjit.Çfarë i mban të gjitha blloqet ndërtuese të sundimit demokratik të ligjit së bashku? A ka një element themelor që e bën atë të funksionojë dhe të përshtatet me kohën? Unë besoj se ekziston: besimi. Nëse besimi prishet, prishet edhe sundimi i ligjit. Por e kundërta është gjithashtu e vërtetë: nëse sundimi i ligjit prishet, prishet edhe besimi.Është besimi që njerëz si ju dhe unë kemi në konstruktin që e quajmë sundim i ligjit. Një besim themelor në autoritetin e institucioneve bazuar në sundimin e ligjit, në trajtimin e kujdesshëm të njerëzve, në ndjekjen e drejtësisë dhe në një qeveri të besueshme dhe vendimtare. Ne të gjithë e kemi këtë, në një farë mase. Është pjesërisht besim në drejtësinë procedurale dhe kujdesin e duhur, dhe pjesërisht besim se shteti, qeveria, bën gjërat e duhura dhe, për më tepër, e bën këtë sa më efektivisht dhe me efikasitet të jetë e mundur.Është njësoj si sporti, rregullat e lojës duhet të jenë të drejta dhe të mos ndryshojnë gjatë ndeshjes, gjyqtari duhet të jetë i drejtë dhe neutral. Kjo është aq themelore sa nuk e marrim më në konsideratë. E njëjta gjë vlen edhe për shoqërinë. Besimi duhet të ekzistojë midis qeverisë dhe qytetarëve, brenda fushës politike dhe midis aktorëve në vetë shoqërinë. Një sundim i ligjit nuk mund të zbatohet nëse askush nuk e sheh qëllimin e tij. Besimi në sundimin e ligjit do të thotë që të gjithë duhet të jenë të gatshëm jo vetëm të shërbejnë dhe të ndjekin interesat e tyre, por edhe të marrin në konsideratë të mirën më të madhe, të mirën e përbashkët. Kjo, sipas përkufizimit, kërkon fleksibilitet, një gatishmëri për të mos lejuar që kontradiktat të përshkallëzohen. Çdo bashkëjetesë varet nga një shkallë e caktuar moderimi.

Shkrimet në këtë rubrikë nuk shprehin qëndrimet e gazetës "Kosova Sot Online".