Jeta e atit themeltar të SHBA-së

KRITIKË AUTOBIOGRAFISË SË BENJAMIN FRANKLINIT (1793)

E nxjerrë nga katër dorëshkrime të ndryshme, kombinon çështjet e Amerikës revolucionare me betejat private të Franklinit

SHKRUAN: ROBERT MCCRUM

Fytyra e Benjamin Franklinit - në kartëmonedha, letra zyrtare dhe dokumente civile - paraqet një ikonë të pavjetërsuar të revolucionit amerikan, që pasqyron një disponim i cili është universal dhe i qasshëm. Në jetë, ai ishte një shpikës i madh (i shporetit, shufrave ndriçuese dhe bifokaleve); në letërsi, një vetë-shpikës i madh. Në të gjitha këto forma (ikonë, novator, vetë-reklamues), ai është një baba i vërtetë themelues dhe 100% amerikan. Autobiografia e tij është ndoshta krijimi i tij më i mirë, çka kritiku Jay Parini e ka quajtur "një libër themelor për amerikanët" që ofron "një model për vetë zbulimin". Libri vetë është mjaft i shkurtër, pasi është botuar në një formë të shkurtuar pas vdekjes së tij, por rrëfimi që ai tregon - një djalë që e bën rrugën e tij në botë pa të njohshëm, pasuri ose edukim, në thelb duke jetuar nga zgjuarsitë e tij - është një portret arketip i "babait themelues të baballarëve themelues". Ka edhe një filiz revolucionar që kalon përmes tekstit që e bën atë një abece të revoltës demokratike, si dhe një vetë-portret të fuqishëm të një radikali të fuqishëm dhe tepër magjepsës, një dashnor i jetës, i grave dhe i kënaqësive të thjeshta, me një dukje të pakomplikuar, krejtësisht amerikane. Në manifestime të tjera, kjo dukuri përsëri del në jetën dhe karrierën e presidentëve të SHBA-së, si Teddy Roosevelt, Harry Truman dhe Ronald Reagan.

AUTOBIOGRAFIA E TIJ ISHTE KULMI I NJË JETE TË PËRKUSHTUAR NDAJ LUFTËS KUNDËR NJË TIRANIE KOLONIALE

Franklin ishte një njeri që gjithnjë vlonte me ide dhe mendime, një njeri i shkronjave dhe shkrimeve. Shumë kohë para autobiografisë së tij ai ishte bërë i famshëm për Almanakun e tij (botuar nën pseudonimin "Richardi i varfër" - Poor Richard) dhe thëniet e tij: "Peshku dhe vizitorët kundërmojnë për tri ditë"; "Nuk ka fitim pa dhimbje"; "Nxitoni ngadalë"; dhe, thënia më ironike dhe amerikane, "Perëndia u ndihmon atyre që ndihmojnë vetveten". Autobiografia e tij ishte kulmi i një jete të përkushtuar ndaj luftës kundër pushimit me një "tiranie" koloniale. Në bërjen e republikës amerikane, Franklin kishte rol në tri dokumente themelore: Deklarata e Pavarësisë, aleancën e kohës së luftës me Francën dhe traktatin e paqes me Britaninë e mbretit George III. Duke u larguar nga protokolli dhe dekori, autobiografia e tij u bë një deklaratë e paimitueshme personale e një patrioti i cili për një kohë të gjatë u nënshtrua ndaj një lufte për liri politike dhe kombëtare. Një shtypës për nga profesioni, Franklin ishte gjithashtu një pronar i gazetave dhe një botues. Ai kishte gjak revolucionar në venat e tij. Autobiografia, e papërfunduar me vdekjen e tij më 1793, u përpilua nga katër dorëshkrime të ndara dhe të papërfunduara: së pari, një hapje e paharrueshme, letra e Franklinit për djalin e tij që krijon një plan për ëndrrën amerikane: "Para se të hyj në pamjen time publike, do të ishte mirë të të njoftojë me gjendjen e mëvonshme të mendjes sime në lidhje me parimet dhe moralin tim, që të mund të shohësh se sa larg ndikojnë ato ngjarjet e ardhshme të jetës sime. Prindërit e mi më dhanë përshtypje fetare dhe më rritën në mënyrë të devotshme, në mënyrën ndryshe". Franklin kurrë nuk dështoi së promovuari veten si një kërkues i ndershëm pas së vërtetës:"Fillova tani të kisha njohuri me të rinjtë nga Njerëzit e Qytetit që ishin Adhurues të Leximit, me të cilët kalova shumë mbrëmje të këndshme; dhe duke fituar para nga Industria dhe Kursimi i tyre, kam jetuar shumë mirë..." 

FRANKLIN NDËRMORI RREZIQE TË MËDHA PERSONALE PËR TË HETUAR BURIMIN E RRUFESË

Pjesa e dytë e merr historinë e tij pas një boshllëku 13-vjeçar në tregim dhe këtu autori e propozon veten e tij më të vogël si krijesë e "zgjidhjes", "sinqeritetit", "moderimit", "dëlirësisë" dhe "përulësisë". Shqetësimi kryesor i Franklin-it, që e lidh atë me një traditë të fuqishme dhe të vazhdueshme amerikane, është "vetëpërmirësimi". Pjesa e tretë raporton kontributet e tij në jetën civile në SHBA-në e re, veçanërisht një prototip të një policie dhe zjarrfikësve, dhe transformohet në një llogari të jetës para-revolucionare të Franklinit në Londrën e vjetër koloniale. Këtu, ai përshkruan flirtimet e tij me "moshën e eksperimenteve".(Franklin ndërmori rreziqe të mëdha personale për të hetuar burimin e rrufesë.) Në këto faqe të botuara, nuk ka ndonjë tregues emocionues të dëshmitarëve për luftën e madhe të pavarësisë amerikane, nuk ka njohuri për Uashingtonin apo karakterin e Jeffersonit. Franklin është i shqetësuar për të vendosur të dhënat drejt për vendin e tij në histori, duke projektuar përpjekjet dhe arritjet e tij private. Periudha që vijoi, pas autobiografisë, provokoi reagime nga shkrimtarë të ndryshëm si Keats, Melville dhe Emerson, eseja e të cilës rreth "vetëbesimit" i referohet atit themelues si i kursyer dhe "i pavetëdijshëm". Franklin vetë do të ishte po aq i kënaqur ta dinte se, sipas legjendës, autobiografia ishte një nga librat e vegjël që Davy Crockett mbante në dorë gjatë rrethimit përfundimtar në Alamo. Një fener i sigurisë së fortë dhe i ndjenjës së përbashkët, ai mbetet një libër i madh në periudhë të krizës.

(Kosova Sot)