Origjina e zgjedhjeve, kur u mbajtën për herë të parë dhe pse?

Zgjedhjet kanë një histori mjaftë të lashtë, mirëpo ato nuk filluan si zgjedhje politike, por në shekullin e 17-të, ato filluan të mbahen në Evropë dhe Amerikë Veriore.

Megjithëse zgjedhjet u përdorën në Athinën e lashtë, në Romë dhe në përzgjedhjen e papëve dhe perandorëve të Shenjtë Romakë, origjina e zgjedhjeve në botën bashkëkohore qëndron në shfaqjen graduale të qeverisë përfaqësuese në Evropë dhe Amerikën e Veriut duke filluar në shekullin e 17-të.

Lexoni edhe:

Pacolli: Marre Shpend A. Ahmeti marre! Dil pastro rrugët. Ndihmo e mos pengo qytetarët të shfrytëzojnë të drejtën e tyre të votojnë për të ardhmen e vendit

Në atë kohë, nocioni holistik i përfaqësimit karakteristik i Mesjetës u shndërrua në një konceptim më individualist, një që e bëri individin njësinë kritike për t’u numëruar.

Për shembull, Parlamenti Britanik nuk u konsiderua më si përfaqësues i pasurive, korporatave dhe interesave të veshur, por më tepër u perceptua si mbështetje e qenieve njerëzore aktuale.

Lëvizja që shfuqizon të ashtuquajturat “lagje të kalbura” – rrethet elektorale të popullsisë së vogël të kontrolluar nga një person apo familje e vetme – që arriti kulmin në Aktin e Reformës të vitit 1832 (një nga tre projektligjet kryesore të reformës në shekullin e 19 në Britani që zgjeroi të elektoratit) ishte një pasojë e drejtpërdrejtë e këtij konceptimi individualist të përfaqësimit.

Pasi që qeveritë u besohej që të merrnin kompetencat e tyre nga pëlqimi i të qeverisurve dhe pritej të kërkonin atë pëlqim rregullisht, mbeti të vendoste saktësisht se kush do të përfshihej midis të qeverisurve pëlqimi i të cilëve ishte i nevojshëm.

Mbrojtësit e demokracisë së plotë favorizuan vendosjen e votimit universal për të rriturit.

Në të gjithë Evropën perëndimore dhe Amerikën e Veriut, votimi i meshkujve të rritur u sigurua pothuajse kudo nga 1920, megjithëse votimi i grave nuk u krijua deri disi më vonë (p.sh., 1928 në Britani, 1944 në Francë, 1949 në Belgjikë dhe 1971 në Zvicër).

Megjithëse është e zakonshme të barazohen qeveria përfaqësuese dhe zgjedhjet me demokracinë, dhe megjithëse zgjedhjet konkurruese nën votimin universal janë një nga karakteristikat përcaktuese të demokracisë, votimi universal nuk është një kusht i domosdoshëm i politikës elektorale konkurruese.

Një elektorat mund të kufizohet nga kërkesat zyrtare ligjore – siç ishte rasti para votimit universal për të rritur – ose mund të kufizohet nga dështimi i qytetarëve për të ushtruar të drejtën e tyre për të votuar.

Në shumë vende me zgjedhje të lira, një numër i madh i qytetarëve nuk hedhin votat. Për shembull, në Zvicër dhe Shtetet e Bashkuara, më pak se gjysma e elektoratit votojnë në shumicën e zgjedhjeve.

Megjithëse përjashtimi ligjor ose i vetë-imponuar mund të ndikojë në mënyrë dramatike në politikën publike dhe madje të minojë legjitimitetin e një qeverie, kjo nuk përjashton marrjen e vendimeve me zgjedhje, me kusht që votuesve t’u jepen alternativa të mirëfillta midis të cilave të zgjedhin.

Gjatë shekullit të 18-të, hyrja në arenën politike varej kryesisht nga anëtarësimi në një aristokraci dhe pjesëmarrja në zgjedhje rregullohej kryesisht nga zakonet dhe rregullimet lokale.

Megjithëse të dy revolucionet Amerikane dhe Franceze e shpallën çdo qytetar zyrtarisht të barabartë me njëri-tjetrin, vota mbeti një instrument i fuqisë politike të zotëruar nga shumë pak.

Edhe me zbatimin e votimit universal, ideali i “një personi, një votë” nuk u arrit në të gjitha vendet. Sistemet e votimit shumës u mbajtën në disa vende, duke u dhënë grupeve të caktuara shoqërore një avantazh elektoral.

Për shembull, në Mbretërinë e Bashkuar, të diplomuarit e universitetit dhe pronarët e bizneseve në zona elektorale të ndryshme nga ato në të cilat ata jetonin mund të hidhnin më shumë se një votim deri në vitin 1948. Para Luftës së Parë Botërore, si Austria ashtu edhe Prusia kishin tre klasa votash të nderuara që mbanin në mënyrë efektive fuqia elektorale në duart e shtresave të larta shoqërore.

Gjatë shekujve 19 dhe 20, përdorimi i shtuar i zgjedhjeve masive konkurruese në Evropën perëndimore kishte qëllimin dhe efektin e institucionalizimit të diversitetit që kishte ekzistuar në vendet e atij rajoni.

Mosvotimi ishte një formë tjetër proteste, veçanërisht pasi aktivistët komunistë lokalë ishin nën presion ekstrem për të arritur gati një pjesëmarrje 100 përqind. Jo të gjitha zgjedhjet në Evropën Lindore ndoqën modelin Sovjetik.

Regjimet autoritare shpesh kanë përdorur zgjedhjet si një mënyrë për të arritur një shkallë të legjitimitetit popullor. Diktaturat mund të mbajnë zgjedhje në rastet kur asnjë opozitë thelbësore nuk është e mundur nga larg (p.sh., sepse forcat e opozitës janë shtypur) ose kur faktorët ekonomikë favorizojnë regjimin.

Edhe kur partitë e opozitës lejohen të marrin pjesë, ato mund të përballen me frikësim nga qeveria dhe aleatët e saj, gjë që përjashton mobilizimin efektiv të mbështetësve të mundshëm. Në raste të tjera, një regjim mund të shtyjë zgjedhjet nëse ekziston një shans i rëndësishëm që të humbasë.

Për më tepër, ka qenë një praktikë e zakonshme e regjimeve autoritare të ndërhyjnë pasi të fillojnë votimet duke frikësuar votuesit (p.sh., përmes sulmeve fizike) dhe duke manipuluar numërimin e votave që janë hedhur lirshëm.

(Kosova Sot Online)