Nga kulti i individit te kultura demokratike: Historia, mitet dhe sfida e vetëdijes kombëtare

Nga Isuf Bajraktari

Në historinë moderne të kombeve që kanë kaluar përmes sistemeve autoritare, një nga pasojat më të rënda ka qenë krijimi i asaj që njihet si kulti i individit – një formë adhurimi politik që tejkalon arsyen dhe funksionon mbi frikën, propagandën dhe besnikërinë e verbër. Ky fenomen nuk është vetëm çështje e së kaluarës, por një realitet që ende gjallëron në shoqëritë që përpiqen të ndërtojnë demokracinë.

Edhe në hapësirën shqiptare, kjo dukuri ka lënë gjurmë të thella. Figura politike janë ngritur mbi ligjin dhe mbi qytetarin, ndërsa institucionet kanë mbetur të dobëta, shpesh të varura nga vullneti i një njeriu të vetëm. Në vend të një demokracie funksionale, kemi pasur modele ku partia identifikohet me liderin, e kritika me armiqësi.

Ky mentalitet autoritar nuk është vetëm një problem politik. Ai është një fenomen kulturor dhe edukativ, i trashëguar në strukturën e mendësisë kolektive. Ai ndikon në mënyrën se si mësojmë, si ndajmë përgjegjësinë dhe si e kuptojmë lirinë. Në këtë kontekst, edukimi demokratik mbetet ende një proces i papërfunduar.

Kjo mendësi përhapet edhe në mënyrën si trajtohet historia kombëtare. Në mungesë të një qasjeje shkencore e profesionale, historia shpesh bëhet mit. Narracionet krijohen mbi dëshira e emocione, jo mbi burime e fakte. Historianët e mirëfilltë shpesh heshtin, ndërsa para-historianët ndërtojnë rrëfime që ushqejnë ose një nacionalizëm folklorik, ose një vetëpërbuzje të rrezikshme.

E gjithë kjo çon drejt një shqiptarizimi emocional, ku identiteti ndërtohet mbi legjenda, e jo mbi vetëdije të qëndrueshme historike. Ndërkohë, historiografitë e huaja – në veçanti ajo serbe – kanë punuar sistematikisht në përvetësimin e trashëgimisë sonë kulturore dhe religjioze, duke falsifikuar dokumente, mitizuar figura dhe përvetësuar objekte të rëndësishme të trashëgimisë shqiptare.

Përballë kësaj sfide, heshtja institucionale është shqetësuese. Rikthimi i kishave mesjetare katolike shqiptare në administrimin e duhur fetar dhe kulturor është vetëm një ndër shumë shembuj që kërkojnë angazhim serioz dhe të koordinuar ndërmjet Ipeshkvisë së Kosovës, institucioneve shtetërore dhe komunitetit shkencor.

Sot më shumë se kurrë, na duhet një politikë kulturore dhe arsimore që nxit mendimin kritik, që edukon qytetarin për të dalluar midis mitit dhe realitetit, midis glorifikimit dhe analizës. Po aq, duhet të shkëputemi nga nënshtrimi politik ndaj liderëve, dhe të ndërtojmë një kulturë politike të përgjegjësisë, ku udhëheqësit janë të votuar, jo të adhuruar.

Kombi nuk ndërtohet mbi iluzione, por mbi njohje të së vërtetës, respekt për historinë, dhe pjesëmarrje të ndërgjegjshme në jetën politike dhe kulturore. Të kalojmë nga nostalgjia për liderët e paprekshëm, te ndërtimi i institucioneve të qëndrueshme. Të kalojmë nga mitologjia, te shkenca. Nga kultet, te kultura demokratike.

Shkrimet në këtë rubrikë nuk shprehin qëndrimet e gazetës "Kosova Sot Online".