Të drejtat themelore dhe karakteristikat e drejtësisë

Shkruan: Mr.Ali Hertica 

Sipas të kuptuarit të shumë njerëzve, karakteristika kryesore e drejtësisë është se secili merr të drejtën e tij. “Drejtësia më në fund” thuhet kur një kriminel merr dënimin e merituar. Drejtësia sociale do të thotë që të varfërit dhe të dobëtit të mbrohen nga shfrytëzimi dhe që të gjithë të kenë mundësi të barabarta për t'u zhvilluar. Drejtësia në administrimin e drejtësisë do të thotë që ligji dhe drejtësia të zbatohen në mënyrë të drejtë dhe të respektohet parimi i mosdiskriminimit. Ndarja e pushteteve 

Ndarja e pushteteve njihet edhe si trias politica. Kjo do të thotë se pushteti legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor në një vend duhet t'i përkasin institucioneve të ndryshme.Trias politica u ideua nga filozofi francez Charles baron de Montesquieu (1689-1775). Montesquieu ishte shumë i rëndësishëm për zhvillimin e shtetit të së drejtës. Ai e konsideronte shumë të rëndësishme lirinë e banorëve të një shteti dhe pranoi se individët ose organizatat me fuqi të madhe shpesh abuzojnë me pushtetin e tyre. Kjo është arsyeja pse ai lindi me idenë e ndarjes së pushtetit. Rreziku i shpërdorimit të pushtetit atëherë është më pak i madh.Ndarja e pushteteve shpesh nuk është e rregulluar aq rreptësisht, madje as në Holandë. Në ditët e sotme bëhet fjalë kryesisht për shpërndarjen e pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor. Më pas ata mund të kontrollojnë dhe përmirësojnë njëri-tjetrin. 

Dega legjislative përbëhet nga parlamenti dhe qeveria. Parlamenti përbëhet nga Senati dhe Dhoma e Përfaqësuesve. Shumica e faturave vijnë nga qeveria. Më pas Parlamenti duhet të miratojë projektligjin, përndryshe ai nuk mund të bëhet ligj. Dhoma e Përfaqësuesve gjithashtu mund të dalë me projektligje vetë, por kjo nuk ndodh shumë shpesh. Për të qeverisur, qeveria ka nevojë për mbështetjen e shumicës së anëtarëve të Dhomës së Përfaqësuesve (dhe Senatit). Partitë që mbështesin qeverinë zakonisht miratojnë faturat e qeverisë. Partitë e tjera në parlament formojnë opozitën. Ata janë shpesh më kritikë ndaj qeverisë. 

Dega ekzekutive përbëhet nga qeveria. Kjo pasi qeveria menaxhon ministritë dhe zyrtarët e tyre, të cilët janë të përfshirë në zbatimin e ligjeve. Ekzekutivi duhet të marrë parasysh legjislativin. Pushtetit ekzekutiv i lejohet të kryejë vetëm gjërat që janë të përcaktuara në ligj. Parlamenti kontrollon qeverinë. Nëse qeveria nuk e bën punën e saj siç duhet, parlamenti mund ta rrëzojë qeverinë. Kjo do të thotë se qeveria duhet të tërhiqet. Zakonisht do të ketë zgjedhje të reja atëherë. Ky është rregulli i besimit mes qeverisë dhe parlamentit. 

Gjyqësori përbëhet nga gjyqtarë dhe Shërbimi i Prokurorisë Publike. Gjyqtarët vendosin në bazë të ligjeve, traktateve, zakoneve dhe vendimeve të mëparshme gjyqësore (praktika gjyqësore). Në një shtet nën sundimin e ligjit, një gjyqtar mund të marrë gjithashtu një vendim që është i dëmshëm për qeverinë.Gjyqtarët në Holandë nuk lejohen të testojnë ligjet kombëtare kundër kushtetutës. Arsyeja është se gjyqtarët nuk zgjidhen nga populli. Prandaj, gjyqtarët nuk lejohen të përcaktojnë nëse projektligjet mund të bëhen ligj. Gjyqtarët nuk i përkasin organit ligjvënës.Prokuroria Publike (OM) ndjek penalisht të dyshuarit për një vepër penale. Prokuroria Publike është nën përgjegjësinë e Ministrit të Sigurisë dhe Drejtësisë. Ministri tregon se si duhet të funksionojë Prokuroria Publike. Kjo i jep ministrit (dikujt që i përket pushtetit ekzekutiv) pak ndikim. Nëse Prokuroria Publike bën gabime të mëdha, ministri është politikisht përgjegjës. 

Në gjuhën e besimit, drejtësia mund t'i referohet edhe trajtimit të drejtë që i detyrohen të krishterët, veçanërisht ndaj qenieve të tyre të dobëta njerëzore. Përveç kësaj, termi përdoret tradicionalisht për të treguar bindjen ndaj urdhërimeve të Zotit. Meqenëse askush nuk mund t'i plotësojë kërkesat e drejtësisë së Perëndisë, ndëshkimi i Perëndisë duhet t'i godasë njerëzit, përveç nëse Ai Vetë u jep atyre drejtësi nëpërmjet Krishtit. Kur Ai e bën këtë, mosbindja e tyre falet dhe të gjitha të mirat që ka bërë Jezusi u vlerësohen atyre sikur ta kishin bërë vetë. rregull i ligjit 

Një shtet kushtetues është një formë e qeverisjes në të cilën të drejtat dhe detyrimet e ndërsjella të qytetarëve dhe qeverisë janë të përcaktuara me ligj. Kjo bazohet sa më shumë që të jetë e mundur në përgjegjësinë e qytetarëve për të organizuar jetën e tyre pa dëmtuar të tjerët. Ekziston pushteti shtetëror, por ai kufizohet nga masat mbrojtëse kundër shpërdorimit të pushtetit.Shteti u imponon qytetarëve detyrime, si pagesa e taksave, respektimi i ligjeve dhe përmbushja e detyrimeve (pjesëmarrja në procesin e punës, arsimi i detyrueshëm), por këto detyrime zbatohen vetëm sipas legjislacionit dhe me garantimin e të drejtave themelore. Detyrat që do të vendosë shteti përcaktohen pjesërisht nga vetë qytetarët nëpërmjet një parlamenti të zgjedhur periodikisht, në të cilin shprehet vullneti i popullit.Në përgjithësi, një shtet kushtetues mund të karakterizohet nga ndarja e pushteteve, prania e të drejtave themelore dhe parimi i ligjshmërisë ndarja e pushteteve. 

Në një shtet kushtetues ka një ndarje të pushteteve. Legjislativi, ekzekutivi dhe gjyqësori janë të ndara nga njëri-tjetri. Të tre pushtetet janë të pavarura nga njëra-tjetra dhe kontrollojnë funksionimin e njëra-tjetrës. Në këtë mënyrë pushtetet mbajnë njëri-tjetrin në ekuilibër dhe nuk do të ketë kurrë pushtet absolut.Kjo ndarje quhet edhe trias politica, dhe u shpik nga filozofi francez Charles Montesquieu (1689-1755).Banorët e një shteti të së drejtës kanë liri dhe të drejta themelore. Në Holandë, këto të drejta themelore përfshihen në Kapitullin 1 të Kushtetutës. Mund të bëhet dallimi ndërmjet të drejtave themelore klasike dhe të drejtave themelore shoqërore.Të drejtat themelore klasike, në veçanti, u ofrojnë qytetarëve mbrojtje kundër qeverisë, siç është e drejta për lirinë e shprehjes.Të drejtat themelore sociale parashtrojnë detyra për qeverinë që të bëjë dispozita për funksionimin social të qytetarëve, siç është shqetësimi i qeverisë për mbrojtjen e mjedisit.Liritë dhe të drejtat e ndryshme nuk janë absolute. Një liri mund të kufizohet nëse, për shembull, ka një shqetësim të rendit publik. Prandaj ndonjëherë është i mundur kufizimi i një të drejte themelore nga qeveria, me kusht që kjo të rregullohet në një ligj të veçantë.Parimi i ligjshmërisë përbëhet nga dy elemente. Së pari, elementi demokratik. Kjo do të thotë se populli nëpërmjet përfaqësuesve bën ligje të cilave duhet t'u përmbahen të gjithë qytetarët. Elementi i dytë është parimi i shtetit ligjor. Kjo do të thotë se qeveria i bazon të gjitha veprimet e saj në kompetencat që i janë dhënë me ligj. Prandaj, qeveria duhet të respektojë ligjin ashtu si qytetarët.Çdo kufizim i lirisë së qytetarëve dhe çdo detyrim që qeveria u vendos qytetarëve të saj duhet të bazohet në ligj. 

Shkrimet në këtë rubrikë nuk shprehin qëndrimet e gazetës "Kosova Sot Online".