Qytetari faktor themelor i demokracisë dhe shtetit

Shkruan: Mr.Ali Hertica

Edhe në vendin tonë, rendi  juridik siç e njohim nuk duket më i vetëkuptueshëm për të gjithë. Kërkohet një minimum besimi për një rend juridik që funksionon siç duhet. Besimi i ndërsjellë mes politikanëve që përcaktojnë veprimin e qeverisë nga njëra anë dhe qytetarëve nga ana tjetër. Shteti kushtetues demokratik duhet të 'mbushet' nga të dyja grupet. Qytetarët dhe përfaqësuesit e tyre në fakt duhet të duan të kontribuojnë për një shtet kushtetues demokratik të shëndetshëm, të qëndrueshëm dhe rendin juridik ndërkombëtar të bazuar në të. Ata duhet të duan të marrin parasysh një interes më të madh se interesi i tyre. Për më tepër, dhe ndoshta po aq, të dy janë të përgatitur të mos lejojnë që kontradiktat të rriten shumë. Të gjithë duhet të bëjnë çmos për të kapërcyer dallimet me kompromise në mënyrë që ta mbajnë shoqërinë të jetueshme. Në fund të fundit, parlamenti dhe opinioni publik nuk janë vetëm një arenë ku mund të luftohet, por edhe një agora ku "veprohet" dhe lidh marrëveshje. Shoqëria demokratike formon një të ashtuquajtur bashkësi vlerash. Qëndron ose bie me një moderim të caktuar.

Unë ende besoj se sundimi ynë demokratik i ligjit është mjaft jetik për t'i bërë ballë shkeljeve materiale dhe minimit dhe për të gjeneruar besim. Por është e sigurt që kjo nuk do të ndodhë automatikisht. Shteti kushtetues demokratik do të duhet të zhvillojë strategji dhe perspektiva veprimi për t'i mbajtur qytetarët të përfshirë në mënyrë aktive dhe konstruktive. Por do të duhet gjithashtu, për shembull, një përpjekje aktive për të luftuar manipulimin e fakteve dhe fushatat dixhitale që përhapin urrejtje, inat dhe ndjenja antidemokratike. Kjo nuk është një detyrë e lehtë.

Po aq të rëndësishme janë edhe nismat për forcimin e mëtejshëm të institucioneve të shtetit kushtetues demokratik. Nuk nënkuptoj vetëm një parlament të fortë që mund t'i kushtojë kohë dhe vëmendje të mjaftueshme detyrave të tij thelbësore të kontrollit dhe bashkë-legjislacionit, por edhe një gjyqësor të pajisur siç duhet, Këshillat e Lartë të Shtetit dhe organe të tjera mbikëqyrëse që ofrojnë kontradikta efektive,dhe  natyrisht, një shtyp i larmishëm.Besimi i ndërsjellë mes qytetarëve dhe qeverisë funksionon si çimentoja që mban në këmbë strukturën kushtetuese demokratike. Ky besim nuk është i vetëkuptueshëm. Ne te kunderten. Besimi është një folje reciproke. Nëse nuk punohet ose neglizhohet, lidhja do të prishet. Nëse gërryhet besimi i qeverisë tek qytetari dhe anasjelltas, gërryhet edhe shteti i së drejtës. Fatkeqësisht, vitet e fundit kemi parë një rënie të besimit të publikut në qeveri. Çështja shtesë, dëmtimi i tërmetit në Groningen dhe pandemia e koronës padyshim që kanë kontribuar në këtë. Nuk ka ndihmuar as kohëzgjatja e gjatë e formimit të kabinetit që zuri pjesën më të madhe .Megjithatë, nuk dua të jem shumë pesimist. Edhe pse ka një farë qarku të shkurtër në lidhjen mes qeverisë dhe qytetarëve, diçka mund të bëhet për këtë.

Duke e bazuar politikën e qeverisë më shumë në besimin në vend të mosbesimit te qytetarët dhe duke investuar më shumë në besueshmërinë e shërbimeve qeveritare dhe te profesionistët në dyqan dhe në vijën e parë. Kohët e fundit, paraardhësi im Herman Tjeenk Willink e përsëriti lutjen e tij për këtë në leksionin e ngritur nga Këshilli i Shtetit me rastin e tetëdhjetëvjetorit të tij dhe që mban emrin e tij. Qytetarët janë ende të lidhur fort me njëri-tjetrin dhe pjesërisht të varur nga njëri-tjetri. Gatishmëria për të bashkëpunuar dhe mbështetur njëri-tjetrin ishte qartë e dukshme gjatë krizës së koronës. Kjo jep shpresë. Ne duhet ta vlerësojmë këtë përfshirje dhe ta përfshijmë atë në funksionimin e demokracisë sonë dhe rendit tonë juridik ndërkombëtar. Përfshirjen aktive të qytetarëve në vendimmarrje brenda qeverisë e shoh si një shtyllë të rëndësishme të një shoqërie jetike. Ju e shihni atë përfshirje kudo; në formën e reagimeve në mediat sociale, në demonstrata ose përmes crowdfunding dhe peticioneve. Por edhe më aktive në format e bashkëdrejtuara nga qeveria dhe panelet e qytetarëve, menaxhimi i lagjeve dhe pjesëmarrja e organizuar.Përfshirja e qytetarëve mund dhe duhet të aktivizohet edhe brenda BE-së, dhe akoma më gjerë, në rendin juridik ndërkombëtar.

Për sa më përket mua, pyetja nuk është nëse, por si merr formë pjesëmarrja qytetare. Kur i kontribuon vërtet besimit dhe si mund të parandalojmë zhgënjimin dhe tensionin e tepërt ndërmjet kontributit të grupeve të qytetarëve dhe autoritetit të organeve politike që janë legjitimuar në mënyrë demokratike nga qytetarët.Shtetet e Përgjithshme përfaqësojnë të gjithë popullin, por ky përfaqësim nuk është bërë më i lehtë për shkak të zhdukjes së shtyllave që dominuan politikën holandeze për një kohë të gjatë. Për të përdorur një imazh nga Hans van Mierlo: kur shtyllat rrëzohen, çatia e demokracisë noton. Votuesit nuk janë më të lidhur me kontekstet sociale në të cilat janë rritur, në të cilat punojnë dhe në jetën e tyre sociale. Ata grumbullohen dhe zgjedhin në një kohë, ad hoc, pa i përkasin asnjë rryme. Kjo nuk është domosdoshmërisht e mirë apo e keqe, por inkurajon fragmentimin. Kjo çon në humbjen e legjitimitetit të partive politike tradicionale. Shkurtimisht, Komisioni Shtetëror i Remkes besonte se përfaqësimi thelbësor gjithashtu bie si rezultat i këtij zhvillimi. Mendimet e disa votuesve, për shembull për migrimin, thuhet se nuk dëgjohen mjaftueshëm në parlament. Kjo mund të shpjegojë gjithashtu përfshirjen e kufizuar në rendin juridik ndërkombëtar dhe BE-në. Megjithatë, pakënaqësia nuk lidhet vetëm me natyrën e vendimmarrjes politike, por edhe me distancën nga vendimmarrësit.

Për të ndryshuar rrjedhën mund të mendohej një theksim më i madh i personit të përfaqësuesit të popullit në sistemin tonë zgjedhor, megjithëse edhe kjo ka të metat e veta. Pjesëmarrja më e madhe dhe më e mirë mund të kontribuojë gjithashtu në rritjen e legjitimitetit. Kjo pjesëmarrje mund të marrë formë në forma pak a shumë të drejtpërdrejta. Sido që të jetë, është e rëndësishme në të gjitha variantet që të kemi parasysh parimet e demokracisë sonë përfaqësuese dhe të mos u heqim shumë. Pak javë më parë, Dhoma e Përfaqësuesve u trajtua 'në lexim të dytë' me një propozim për rishikimin e Kushtetutës për një referendum ligjor korrigjues të detyrueshëm. Ky propozim nuk e bëri atë dhe për këtë arsye është anuluar. Por dëshira për të futur një referendum, në çfarëdo forme qoftë, nuk do të vdesë kurrë plotësisht. Në çdo rast, përdorimi i referendumit do të duhet të kufizohet në përjashtimin që konfirmon rregullin e vendimmarrjes përfaqësuese, në vend që ta lërë mënjanë. Në praktikë, për më tepër, mbetet për t'u parë nëse përmbushja e një pakënaqësie nuk do të çojë në një pakënaqësi tjetër. Në fund të fundit, referendumi nuk u jep kurrë zgjidhje problemeve sociale komplekse (ndërkombëtare), por vetëm një 'po' ose 'jo' të thjeshtë. Në procese të tjera pjesëmarrjeje më pak të gjera, mund të lindë tension midis pritshmërive të qytetarëve pjesëmarrës dhe përgjegjësisë përfundimtare të parlamentit. Si e trajtoni atë, a do të jenë ende në gjendje deputetët apo eurodeputetët të bëjnë vlerësimet e tyre mbi të cilat bazohet Kushtetuta. Dhe nëse e bëjnë, cili do të jetë zhgënjimi i qytetarëve nëse këshillat apo mendimet e tyre nuk respektohen. Megjithatë, pjesëmarrja aktive e qytetarëve mund të kontribuojë në pranimin e politikës dhe të gjenerojë një formë të caktuar të 'bashkëpronësisë'. Komunikimi i fortë dhe menaxhimi i qartë i pritjeve janë në çdo rast të nevojshme.Një gjë është e sigurt, për zgjedhjet që do të duhet të bëhen në të ardhmen për të mbrojtur rendin juridik ndërkombëtar dhe ku është e mundur për ta zgjeruar atë në interes të paqes, sigurisë, lirisë dhe prosperitetit të gjerë, nuk mund të mungojë diskutimi me qytetarin. . Dhe jo vetëm qytetari tashmë i mirëinformuar dhe shpeshherë me arsim të lartë. Të gjithë qytetarët duhet të thonë fjalën për këtë. Në fund të fundit, është për të gjithë ne dhe na shqetëson të gjithëve.

Shkrimet në këtë rubrikë nuk shprehin qëndrimet e gazetës "Kosova Sot Online".